Het is woensdagavond, koud en donker, en op het plein voor het stadhuis in Deventer staan zo’n dertig Zwarte Pieten. Veel te vroeg, natuurlijk: Sinterklaas is nog niet eens in het land. Maar blijkbaar is de traditie dat er geen Sint en Pieten mogen rondlopen in een stad voordat de intocht is geweest er eentje waar wél aan gemorreld mag worden.

Het is voor de goede zaak, vinden de Zwarte Pieten. Zij, en nog een kleine honderd andere demonstranten, zijn van de actiegroep ‘Zonder Zwarte Piet geen Sinterklaas in Deventer’. Die werd twee weken geleden opgericht nadat de burgemeester en een wethouder aankondigden dat Zwarte Piet diende te verdwijnen. Gefaseerd moesten er roetveegpieten komen, anders zou de commissie die de intocht organiseert haar subsidie verliezen. Die commissie voelde zich overvallen, het landelijke Sint- en Pietengilde stond op haar achterste benen – ‘gemeentes drijven hun zin door met gemeenschapsgeld als chantagemiddel’ – , op facebook protesteerde een luid groepje Deventenaren met veel hoofdletters: ‘ZWARTE PIET BLIJFT ZWART’.

Dat leidde tot een zekere verslapping in de knieregio bij burgemeester en wethouder: die roetveegpieten hoefden toch maar niet. In plaats daarvan komt er een compromispiet, waarvan niet bekend wordt gemaakt hoe die eruit zal zien. Nu is in Deventer – mijn stad – iedereen ontevreden. De voorstanders van Zwarte Piet omdat ze vrezen dat hun geliefde racistische karikatuur gaat verdwijnen, de tegenstanders omdat je over racisme geen compromissen sluit, kom nou; dat de burgemeester het wilde ‘uitfaseren’ was al gênant genoeg.

En zo heeft de strijd voor het einde van Zwarte Piet de provincie bereikt. In het jaar dat het Sinterklaasjournaal, de landelijke intocht en de meeste grote steden eindelijk vrij zullen zijn van blackface, rommelt het in plaatsen als Deventer, Zoetermeer, Hengelo, Veenendaal.

Deventer is een verdeelde stad. In de rijkere buitenwijken stemt men bij verkiezingen hoofdzakelijk VVD, in de binnenstad GroenLinks. Daartussenin liggen de armere buurten, zoals de mijne, waar in 2017 de PVV en in 2019 het Forum voor Democratie de grootste werden. Even verdeeld zijn we over de pietenkwestie. De Stentor Deventer peilde ruim 12.000 stadsgenoten: van hen wil 55 procent dat Zwarte Piet zwart blijft, en 34 procent wil dat juist niet.

Aangezien niets Nederlands ons vreemd is, leidt deze verdeeldheid tot agressie bij sommige fans van Zwarte Piet. Wanneer ik me, als bezorgde burger, online en bij de raadsvergadering uitspreek tegen Zwarte Piet, krijg ik te horen dat ik moet oprotten. ‘Ga terug van waar je vandaan komt en ga geen onrust stoken hier in het traditionele deventer’ (sic). ‘Zei moet heel snel in een puinzak op de boot worden gezet naar de kannibalen dan hebben ze een heerlijke maaltijd’ (ook sic). ‘Die ten Broeke moeten ze ook met pek en veren de stad uit jagen.’

Deze gezelligheid komt van leden van dezelfde actiegroep die demonstreerde voor het stadhuis. Op hun facebookpagina heet het college van B&W ‘de D66-Groenlinkskongsi die Zwarte Piet wil liquideren’. Er is zelfs enige bereidheid om, kinderen-be-damned, het hele Sinterklaasfeest in gijzeling te nemen; het bericht dat de Veenendaalse Sint weigert mee te doen aan een intocht met roetveegpieten wordt enthousiast onthaald. ‘Top dat moet elke Sinterklaas doen.’ ‘Juist! Poot stijf houden!’ Elders: ‘Maak je geen zorgen in Deventer blijft het zwart of helemaal niet.’

Ik hoor dat zelfs op een basisschool de gemoederen hoog oplopen. In groep acht ondervragen de kinderen van fanatieke Zwarte Piet-aanhangers hun klasgenoten: ‘Ben je voor of tegen? Zeg op! Want als je tegen Zwarte Piet bent, kan ik je niet vertrouwen.’

Het is pijnlijk ironisch dat ze juist op deze school alweer een paar jaar Sinterklaas vieren zonder Zwarte Piet – tot ieders tevredenheid. Zelfs een vader die kort daarvoor nog had geroepen dat ‘die buitenlanders met hun gore poten van ons kinderfeest moeten afblijven’, stond lachend te zingen en klappen toen de regenboog- en roetveegpieten de school binnenliepen.

Zo kan het altijd zijn, denk ik. Niets maakt een racistische traditie zo snel betekenisloos als de aanblik van opgetogen kinderen die buiten met rode wangetjes van de kou en de pret naar roetveegpieten zwaaien. Er zullen weer gewoon liedjes zijn, en pepernoten, en cadeautjes in de schoen. Er zal geen blackface zijn, maar een vrolijk feest voor alle kinderen. En ook de provincie zal zien dat het goed is.

‘Elke droom die ik ooit had gehad over de toekomst was me plotseling afgenomen’, vertelde Gareth Walker, een Engelsman die op zijn 26ste te horen kreeg dat hij MS had. Zijn verhaal staat in het boek Cure: a journey into the science of mind over body van Jo Marchant. Ik las het toen ik nog niet zo lang ziek was; de diepe, dubbele streep die ik onder de uitspraak van Walker zette, laat zien hoe verdrietig ik was. Chronisch ziek zijn begint met een rouwproces. Je moet afscheid nemen van allemaal stukjes van jezelf: mogelijkheden, hobby’s, plannen, ambities.

Ik huilde veel in die tijd, maar Walker gaf me hoop. Want verderop in het boek blijkt hij inmiddels 36 te zijn en goed met zijn ziekte te kunnen omgaan. Hij werkt zelfs weer fulltime. ‘Het meeste lijden bij MS komt van het verleden en de toekomst’, zegt hij. Juist het nadenken over wat hij vroeger allemaal zo graag deed, en het piekeren over wat hij later nog allemaal zal moeten opgeven, was een marteling voor hem. (Weer een dikke streep van herkenning in het boek.) Maar Walker heeft geleerd om, met behulp van mindfulness-meditatie, die gedachten een halt toe te roepen. Door zich te concentreren op wat op dit moment om hem heen gebeurt, lijdt hij minder onder zijn ziekte en is het leven weer goed – soms zelfs heerlijk.

Het hielp me toen om dat te horen. Als het verleden te pijnlijk is, en de toekomst te ongewis, dan is het hier en nu de beste plek voor je hoofd. Aanzienlijk minder behulpzaam was de opdracht die ik uit Walkers verhaalde destilleerde: als ik maar mindful genoeg was, kon ik mezelf vast wel gezond mediteren, zodat ook ik voltijds kon blijven werken.

Er ligt veel besloten in die wens. Ideeën waar we allemaal halfbewust mee zijn opgegroeid: dat je waarde als mens samenhangt met hoe productief je bent. Dat het leven maakbaar is. Dat je een plicht hebt om bij ziekte alles te proberen om nuttig te blijven.

In zijn boek McMindfulness noemt hoogleraar Ronald Purser mindfulness daarom ‘een manier om jezelf te disciplineren, vermomd als zelfhulp.’ Onder het mom van ‘goed voor jezelf zorgen’ leer je te over-functioneren. In plaats iets aan de oorzaken van pijn en stress te doen, leer je er meer van te incasseren.

Ik probeerde het, maar het brak me op en ik werd steeds zieker. Wat ik echt nodig had, was het tegenovergestelde van zelfdiscipline: toestemming van mezelf om minder goed te functioneren. Om minder te gaan werken. Om toe te geven: soms is het hier en nu niet zo’n fijne plek. Soms doet alles pijn, soms ben ik kapot. Dat is niet mijn schuld. Ik kan er weinig aan doen. Het is wat het is. Shit happens.

Een ‘beroepsdrammer’, noemde een Boze Man me in zijn mail. Ik denk niet dat hij het vriendelijk bedoelde, want vlak daarvoor had hij enkele onvleiende opmerkingen over mijn moeder gemaakt, met name over haar beslissing om mij niet te laten aborteren.

Nu is het levensvreugde-technisch onverstandig om lang stil te staan bij hatelijke berichten, maar het woord ‘beroepsdrammer’ fascineerde me. Volgens de Van Dale betekent ‘drammen’ hetzelfde als ‘doorzeuren’, maar het krijgt een extra betekenislaag doordat het een woord is dat vrijwel uitsluitend voor kinderen en vrouwen wordt gebruikt. Volwassen mannen drammen zelden of nooit. Zij agenderen, uiten hun mening of maken een punt. Misschien tot stier-fucking-vervelens toe, maar zelfs dan drammen ze niet.

Zo bekeken is ‘drammen’ zeer verwant aan ‘bazig’: ook dat woord is exclusief voorbehouden aan meisjes en vrouwen. Jongens en mannen zijn gewoon de baas.

Zowel in ‘drammen’ als ‘bazig’ ligt bovendien afkeuring besloten: een dame wordt niet geacht zich zo te gedragen. Ze hoort niet fanatiek op haar leiderschap of achter haar mening te blijven staan, ze dient aardig en bescheiden te zijn. Ze mag niet al te moeilijk te doen, maar moet wat haar gegeven wordt in dankbaarheid te ontvangen.

Zelf heb ik een grote liefde voor drammende vrouwen. Want, zoals historica Laurel Thatcher Ulrich schreef: ‘Well behaved women seldom make history.’

Neem Joke Smit. Al in haar essay Het onbehagen van de vrouw in 1967 pleitte ze voor ‘een ongenuanceerd feminisme’. Het was één van de vonken die de motor van de tweede feministische golf startte. Maar Smit bleef ontevreden. En terecht, lijkt me: de strijd van vrouwen voor een volwaardig bestaan met zinvol werk en maatschappelijke invloed, voor een leven dat niet draait om man en kinderen, was nog niet gestreden. Toch schreef de Volkskrant in een terugblik op haar leven: ‘Haar onbehagen ging over in verontwaardiging.’ En natuurlijk viel het d-woord: ‘Ze radicaliseerde, werd drammerig, op het obsessieve af.’

Of neem Susan Sontag, de inmiddels overleden schrijfster van essays en boeken die decennia later nog steeds relevant zijn, zoals Illness as metaphor. In een Aeon-essay over haar leven noemt Lauren Elkin haar moeilijk en onbuigzaam. ‘Sontag had geen tijd om de valse nederigheid te vertonen waartoe vrouwen geconditioneerd worden’, schrijft ze. Sontag was messcherp, bijzonder slim, meedogenloos, tegendraads en lastig. Het was ondenkbaar voor haar om zich niet uit te spreken, ongeacht hoe onpopulair dit haar maakte.

Dat is hoe een vrouw aan het etiket ‘drammer’ komt, overweeg ik. Wanneer ze blijft rebelleren, ook als de goegemeente het nu wel welletjes vinden. Wanneer ze die haar eigen meningen en analyses zo hoog aanslaat dat ze ze blijft verkondigen, ook als bijna niemand het meer horen wil. Wanneer ze zichzelf zo serieus neemt dat het haar niet kan schelen of ze aardig gevonden wordt.

Misschien moet ik de Boze Man terugmailen. ‘U noemde me beroepsdrammer. Bedankt voor het compliment.’

Mijn jongste dochter heeft zich voor het slapengaan in haar dekbed gerold, en lijkt nu meer op een beddengoedburrito met een hoofdje dan op een 8-jarig meisje. Ik wil er net een grapje over maken, als ik zie dat het hoofdje in kwestie niet slaperig lacht, maar fronst. Er zit mijn kuiken iets dwars. Ik ga naast haar zitten, en vraag wat er is. En ze zegt: ‘Ze noemen me dik, mama. Op school. Ze zeggen dat ik dik ben.’

Mijn eerste impuls is om dit te ontkennen. Mijn kadetje is weliswaar stevig gebouwd, een beetje mollig, maar vooral een sportief kind. Haar brede schouders, haar ronde billen, dat zijn toch hoofdzakelijk spieren.

Nog voordat ik die woorden uitspreek, realiseer ik me dat ze tekort schieten. Want wat betekenen spieren en sportiviteit wanneer 8-jarigen elkaar al langs de lat van een slank schoonheidsideaal leggen? En nog belangrijker: als ontkenning mijn eerste reactie is, dan bevestig ik impliciet dat dik zijn slecht is, iets om vooral niet te zijn. Dat is een nare en stigmatiserende boodschap, en ik weiger om er zelfs maar een vleugje van aan mijn dochter mee te geven.

Het is vechten tegen de bierkaai, natuurlijk, want precies deze boodschap is in onze samenleving alomtegenwoordig. In de kleuterklas leerden mijn dochters al een liedje voor bij het middageten: ‘Hap hap hap, slik slik slik, eet je niet te veel, want dan word je veel te dik’. Vorige week nog uitte psycholoog Anthony Papathomas zijn frustratie over een prentenboek over Ogden de Oger. Ogden krijgt te horen dat hij overgewicht heeft en moet gaan sporten. Maar als hij dat probeert, roepen mensen dat hij moet stoppen, want de onhandige dikke oger vernielt van alles tijdens het bewegen. Ook yoga helpt hem niet om ‘thin as a wafer’ (dun als een rietje) te worden, en de oger is verdrietig. Totdat hij bedenkt dat hij slank wordt als hij op dieet gaat; dan zijn alle mensen verheugd. ‘En kinderen’, zo schrijft Papathomas, ‘laat dit een les voor jullie zijn: hoor je er niet bij, honger jezelf dan uit tot je er wel bij hoort.’

De schrijver van het prentenboek reageerde verbaasd: hij had het heus niet akelig bedoeld. En dat maakte het eigenlijk nog erger, want dat liet zien hoe volkomen normaal het in onze cultuur is om zo tegen kinderen te praten. Om sociale uitsluiting te normaliseren als een logisch gevolg voor wie niet dun is en niet lijnt. Om een dik lijf zo te demoniseren.

Ik zit op de bedrand bij mijn dochter, en realiseer me waar ik naar op zoek ben: naar woorden om haar hier tegen te wapenen. Want terwijl ik de haren uit haar ogen strijk, overweeg ik dat niet overgewicht, maar deze cultuur het grootste maatschappelijke probleem is. Ik ben niet bang dat mijn kind dik word, besef ik, maar ik ben als de dood dat mijn kind op een dag haar lichaam zal haten, en gaat hongeren voor acceptatie. Dat ze op een dag dolgraag – allesverblindend, zelfvernietigend – dun wil worden.

Ik moet denken aan het hartverscheurende verhaal van Koos Neuvel, die zijn dochter verloor aan anorexia. En aan de column van Marloes Leezer in OneWorld, die een eetstoornis ontwikkelde en vertelt hoe de dieetcultuur haar leven moeilijker maakte: ‘Dun zijn was mijn diepste wens en ik had er alles voor over. Echt alles. Want dun zijn, had ik geleerd, was altijd beter. Pas als ik dun was, kon ik echt gaan leven.’

Mijn dochter kijkt me vanuit haar dekbedburrito vol verwachting aan, en dit is wat ik zeg: het is niet belangrijk of je dik bent, of dun. Wat belangrijk is, is dat je weet dat je fantastisch en prachtig bent. Wat belangrijk is, is het plezier dat je aan je lichaam beleeft. Wat telt is niet wat anderen zeggen of wat ze zien, maar wat jij voelt als je rent, zingt, zwemt, speelt, eet. Vier wat je lijf allemaal kan: rol je spierballen, drink warme chocolademelk, dans alsof er niemand kijkt. Laat niemand ooit een wig drijven tussen jou en die vreugde. Ga jezelf alsjeblieft nooit bekijken door andermans ogen. Je bent niemand iets verschuldigd: geen dunheid, geen schoonheid, zelfs geen gezondheid. Je hebt een onvoorwaardelijk recht om te genieten van je lichaam en je leven. Je bent alles waard. En vergeet nooit dat ik innig van je houd, tot het einde van het universum en terug, precies zoals je bent.

Misschien hadden wij ook op trekkers moeten komen, dacht ik dinsdag toen ik zag hoeveel aandacht er was voor het protest van de boeren op het Malieveld. Ze waren boos, begreep ik, omdat ze benoemd zijn als onderdeel van een probleem dat ze liever niet willen helpen oplossen. We hebben helemaal niet veel te veel vee in ons land, vinden de boeren, en die uitstoot van stikstof en CO2 besparen jullie maar ergens anders. Wij hebben het al moeilijk genoeg; waardeer ons. Ze kregen steunbetuigingen op de radio, lange journaalitems, toegesnelde fractievoorzitters, toezeggingen van de minister. Niet te negeren, zei een verslaggever, het heeft indruk gemaakt.

Zoveel warme aandacht was er niet voor de 35.000 klimaatstakers die afgelopen vrijdag door Den Haag liepen. We waren onderdeel van een wereldwijde betoging: ruim zeven miljoen mensen gingen de straat op voor een rechtvaardiger klimaatbeleid. In plaats van trekkers hadden we borden bij ons, zelf gemaakt van oude dozen.

‘Heb lief, heb lef’, las ik op een van die borden. ‘Love your mother’, stond er op een andere; de ‘o’ van ‘mother’ was vervangen door een getekende aardbol. Het deed me denken aan een stuk van Rebecca Solnit in The Guardian. De klimaatbeweging baseert zich op wetenschap, schrijft ze. Maar er is een diepere drijfveer, ‘een erkenning van de prachtige samenhang tussen al het leven en de systemen – het weer, water, grond, seizoenen, de zuurgraad van de oceanen – waarvan dat leven afhankelijk is.’ Alles is verbonden, en die ecologische verbondenheid bevat een diepe schoonheid. Dat is wat klimaatactivisten willen beschermen: die vervlechting van leven. En dat, stelt Solnit, is een uiting van liefde.

We zijn verbonden, niet alleen met al het leven, maar ook met de aarde zelf. In de New Scientist las ik over het gebied in Oost-Afrika waar homo sapiens is ontstaan; de kraamkamer van onze soort. Hier heerste een uniek klimaat waardoor de beschikbaarheid van water en voedsel snel fluctueerde, zelfs binnen een generatie. Dat vereiste een groot aanpassingsvermogen van onze voorouders. Wetenschappers denken dat dit heeft bijgedragen aan de evolutie van ons intelligente brein. Die slimheid stelde ons vervolgens in staat om de wereld te ontdekken, maar het was weer de aarde die de volgende stap mogelijk maakte: na de laatste ijstijd kwam het klimaat in een lange stabiele periode, wat ideaal was voor de opkomst van de landbouw. Het is pas nu, vanwege de door de mens veroorzaakte opwarming, dat die stabiliteit in gevaar komt. Zowel grote droogtes als overstromingen dreigen en kunnen de landbouw ernstig ontwrichten, concludeert het artikel. Als ik een boer was, zou dat me meer zorgen baren dan een gebrek aan waardering.

We zijn verbonden, niet alleen met de aarde en het klimaat, maar ook met elkaar. Veel mensen buiten de westerse wereld leven al met de ontwrichting die volgt uit hoe we met de aarde omgaan. Terwijl vorige maand de Amazone brandde, schreef Kayapó-leider Raonie Metuktire een opiniestuk namens de mensen die al eeuwen in dat regenwoud wonen. Hij vroeg: waarom verbranden jullie, buitenstaanders, onze bomen? Waarom vervangen jullie het bos dat ons alles geeft door enkel soja voor vee? Ik snap dat sommigen hier rijk van worden, maar wat heb je daaraan als het land sterft? ‘In de Kayapó-taal noemen we jullie geld piu caprim, droevige bladeren, omdat het dood en nutteloos is, en alleen schade en verdriet brengt.’

We zijn verbonden met de aarde, met alles, iedereen. En natuurlijk zijn we ook verbonden met onze boeren. Ik kom van het platteland; ik weet waar ons eten vandaan komt. Maar feit is dat we veel te veel vee hebben, en dat het klimaat, het milieu en mensen als Metuktire die last niet langer kunnen dragen.

Als boer heb je geen recht om je verantwoordelijkheid hiervoor te negeren, alleen omdat de prijs voor die last zal worden betaald door mensen ver weg of in de toekomst. Je hebt geen recht om de opwarming van de aarde weg te zetten als ‘klimaathysterie’, alleen omdat dit probleem je nu even niet goed uitkomt. Je hebt geen recht om oplossingen voor de klimaatcrisis te weigeren, alleen omdat je jouw zorgen over je omzet belangrijker vindt dan het beschermen van leven.

Juist boeren zouden moeten weten dat je geld niet kunt eten.

Was het altijd maar zo simpel om een lichaam te hebben, denk ik, terwijl ik een heuvel afloop. Ik houd van afdalen: het ritme van mijn passen, landen op mijn voorvoet, knieën gebogen om de gewrichten te ontzien.

Ik weet dat ik dit maar een uur kan volhouden voor ik moet rusten. Maar nu doet mijn lichaam voor de verandering waar het voor gemaakt is, wat lichamen al doen sinds onze oermoeders rechtop gingen lopen. Even ben ik geen zieke, geen vrouw, geen dikkerd, maar gewoon een mens op een heuvel.

Het spannen en ontspannen van mijn bovenbeenspieren doet me denken aan hoe ik vroeger uren buitenspeelde met geen andere lijfelijke zorgen dan of ik mijn lichaam zonder natte voeten naar de overkant van de sloot zou krijgen. Mijn lichaam was de som van wat het kon, wat het deed, en hoe dat voelde.

Sindsdien ben ik van die zorgeloosheid verwijderd geraakt. Als jonge tiener leerde ik veel te snel dat mijn lichaam niet alleen voor mijn plezier bestond, maar dat het ook een etalage was,

waarin ik geacht werd mijn fysieke handelswaar uit te stallen: mijn vrouwelijkheid, mijn neukbaarheid, mijn identiteit. De beste en maatschappelijk meest acceptabele kanten mooi belicht, de imperfecties verdoezeld. Kijk naar jezelf alsof je bekeken wordt, want wat je ook doet, je bent altijd ook een object. Wat je lijf kan, is ondergeschikt aan hoe het oogt.

Anderen waren bovendien nooit tevreden met hoe mijn lichaam oogde, want ik was dik. Ik leerde naar mezelf kijken met de afkeuring van een samenleving die meent dat in elke dikkerd een dun persoon zit die erop wacht om bevrijd te worden. Pas dan zal je echte leven beginnen. Genoegen scheppen in wat je lichaam kan, dat komt nadat je bent afgevallen: dan pas mag je weer onbekommerd springen, dansen, vrijen.

Ik zat nog steeds half op die bevrijding te wachten toen mijn lichaam begon te haperen. Nu was mijn lijf, naast een etalage en een gevangenis voor mijn dunne zelf, ook een kwelgeest. Een verrader bleek het, met een immuunsysteem dat zich tegen me keerde, en mijn mooie toekomstdromen smoorde in pijn en vermoeidheid. Er was duidelijk een vreselijke misdaad begaan, en mijn lichaam was de dader.

De kloof tussen mij en mijn lijf groeide. Op slechte dagen is mijn lichaam een vreemde, die ik liever niet wil kennen maar die ook niet weg kan gaan. Maar soms, op goede dagen, is het me gegund om een poosje heuvelaf te gaan. Even ben ik weer een meisje: één met mijn lichaam, genietend van wat het toch nog kan. Een zorgeloze afdaler. Een vrij mens.

Ziek worden is niet alleen maar verliezen, wil ik maar zeggen. Soms vind je ook onverwachts iets terug.