We moeten het even hebben over rijke mensen. Het zit namelijk zo: rijke mensen zijn een probleem. Ze betalen, om iets te noemen, veel te weinig belasting. De rijkste 1 procent draagt zelfs minder af dan mensen met een laag inkomen, omdat de gegoeden vooral inkomsten hebben uit bedrijfswinsten en vermogens, wat minder zwaar belast wordt dan geld dat je verdient door echt te werken.

Ondertussen plukken juist gefortuneerden de vruchten van overheidsingrijpen assorti. Zo profiteren juist lieden die geen buikpijn krijgen van hun benzine- of gasrekening het meest van de compensatiemaatregelen die onze regering trof. Econoom Bas Jacobs schatte dat de lagere brandstofaccijns en energie-btw voor 60 procent ten goede komt aan de rijkste 30 procent van de huishoudens; de armste 40 procent krijgt slechts 13 procent. Het was eerlijker en doelmatiger geweest als het kabinet arme mensen gewoon meer geld had gegeven, merkte de directeur van Milieudefensie terecht op.

Ondertussen is ook het verduurzamen van je huis een welgesteldenhobby. Je moet of een lening kunnen krijgen en betalen, of genoeg geld hebben om een flinke investering te doen. Arme huiseigenaars en huurders zijn de sigaar. Subsidies voor isolatie en dergelijke vereisen dat je meerdere maatregelen tegelijkertijd neemt en grote bedragen kunt voorschieten, en zijn dus vooral geschikt voor mensen die het toch al prettig in de slappe was zitten. Net als eerder de Tesla-subsidies: buitensporige fiscale kortingen voor de aanschaf van peperdure elektrische auto’s. Een herverdeling van arm naar rijk, noemde Pieter Klein het destijds.

En als je een intens vervuilende multinational bent, ben je helemaal spekkoper. Zo krijgen onder meer ExxonMobil en Shell tot wel 2 miljard euro belastinggeld om hun CO2-uitstoot niet te verminderen, maar weg te stoppen onder de Noordzee. De vervuiler ontvangt.

Vergroenen is zo een luxe voor rijken en grote bedrijven. Een pijnlijk gegeven, want zij zijn ook verantwoordelijk voor de meeste milieu- en klimaatschade. Hoe rijker je bent, hoe meer geld je laat rollen en hoe meer van de natuur en planeet je vervuilt en vernietigt, stelt Guardian-columnist George Monbiot. Als extrabonusonrecht hebben rijken doorgaans het minste last van klimaatrampen; de armen worden het eerst en het hardst getroffen. ‘Als we iedereen willen laten floreren, kunnen we ons de rijken niet permitteren’, concludeert hij.

Maar als rijken het probleem zijn, wat is dan de oplossing? Het is niet ingewikkeld: net zoals je arme mensen minder arm maakt door ze geld te geven, kunnen we rijke mensen minder rijk maken door hen te verlossen van hun overtollige kapitaal. Zoals we een bestaansminimum kennen, stellen we ook een bestaansmaximum in. Je mag genoeg geld houden om een heerlijk en vervullend leven te leiden, maar wat je daarbovenop nog bezit, vloeit naar de staat en het volk.

De klimaatcrisis maakt zo’n ingreep verdedigbaar, stelt hoogleraar ethiek Ingrid Robeyns in Rijkdom, omdat het een noodsituatie is en superrijken een groot gedeelte van hun geld kunnen missen zonder dat hun levensstandaard keldert. Dat zij een grotere bijdrage leveren, is dus redelijk. En rechtvaardig: ‘Veel superrijken zijn rijk geworden in het bedrijfsleven. Maar de winsten van die bedrijven zouden veel kleiner geweest zijn als het bedrijfsleven een eerlijke prijs betaald had voor het gebruik van grondstoffen en de milieuvervuiling bij productie en transport.’ Robeyns vindt daarom ook dat Shell & co in de categorie ‘vergroenen’ niet moeten ontvangen maar betalen, als compensatie voor de schade die ze de aarde hebben toegebracht.

Een bestaansmaximum maakt een einde aan de huidige perverse situatie, waarin vermogenden met de ene hand vervuilen en de andere hand ophouden voor geld om daarmee te stoppen. Wat we nodig hebben, zijn revolutionaire klimaatplannen waar rijken en grote bedrijven voor betalen. Waar we mee zitten, is matig beleid waarvan arme mensen de rekening krijgen. Zoals ik zei: een probleem.

Het zijn van die brokjes nieuws die zelden samen in een bericht staan.

Groningers uit het aardbevingsgebied stonden uren in de rij om aanspraak te maken op hun deel van een ontoereikende subsidiepot. Oude mensen, veelal; ik zag op de beelden iemand zwaar leunen op een rollator, een vrouw met grijs haar rilde van de kou. En dat terwijl Shell en ExxonMobil minstens 1,5 miljard euro aan extra winsten gewoon mochten houden, zonder zulke vernederingen, als compensatie voor gas dat niet gewonnen gaat worden.

De geliefde Deventer spelletjeswinkel Koning Willem ging bijna ten onder aan alle lockdowns omdat ze geen overheidssteun kregen, terwijl KLM & co lustig gestut werden met staatsgeld.

De koopkracht van huishoudens holt achteruit – mensen hebben 40 tot wel 200 euro per maand minder te besteden, becijferde het Nibud – maar de verwachting is wel dat de economie blijft groeien. Waar gaat die groei dan naartoe, vraag ik me af. Wie profiteert?

Er bekruipt me een ongemakkelijk gevoel: dat de samenleving, de wereld zelfs, niet meer echt geschikt is voor mensen. Dat we leven in een maatschappij die gemaakt is voor bedrijven in plaats van burgers. In een corpocratie, meer dan in een democratie.

Mijn gevoel is niet onredelijk, merk ik, als ik in Vrij Nederland een interview met socioloog Willem Schinkel lees. De staat werkt niet voor jou, zegt hij. ‘De staat werkt in eerste instantie om de belangen van het kapitaal veilig te stellen; dat is de bestaande orde.’ Alleen als je braaf meespeelt met die belangen, blijft de illusie in stand dat de staat er voor jou is. Hij geeft de acties van Extinction Rebellion als voorbeeld. De staat blijkt prima voor je te werken als je bij grote bedrijven een stukje blik koopt waarmee je over de weg rijdt terwijl je giftige dampen uitbraakt, maar als je diezelfde weg wilt blokkeren om zo te bevragen of dit voor de aarde nou zo’n goed idee is, komt de staat je arresteren.

Het grootkapitaal troeft met overheidshulp zo alles af: mensen, natuur, toekomstige generaties. En die positie verdedigt het kapitaal, zegt Schinkel. Onder andere door ‘de totale vernietiging van de verbeelding om anders te leven dan via exploitatie en extractie.’

Zelfs op de klimaatconferentie in Glasgow, afgelopen november, ontbrak het aan die verbeelding. Dit is het enige type VN-conferentie dat hevig gesponsord wordt door bedrijven. Niet alleen hebben ze kraampjes waar ze vrome praatjes verkopen, maar ze mogen ook een dikke vinger in de onderhandelingspap steken. Journalist Sjors Roeters kwam langs een schijnheilige kraam van Microsoft, een en al herbruikbaar hout en karton en groene sier: ze hebben AI-technologie die zo goed is dat je er zelfs individuele papegaaiduikers mee kunt herkennen. Technologie die ze, zo ontdekte Roeters, ook – of vooral – gebruiken voor het opsporen van meer olie- en gasvelden.

Roeters sprak in Glasgow met hoogleraar David Whyte, die uitermate kritisch is op die rol van grote bedrijven. Het probleem is dat zulke bedrijven hun eigen rechtspersoon zijn, zegt Whyte. Hierdoor kunnen bestuurders, eigenaars en aandeelhouders profiteren van dikke winsten zonder dat ze aansprakelijk gesteld kunnen worden voor de schade die ze berokkenen. En dat stelt bedrijven in staat om groei en geld boven alles te stellen, en overheden om te doen alsof dit normaal en oké is.

‘En dat proces is verantwoordelijk voor de ecologische catastrofes’, zegt Whyte. ‘Het plaatst abstracte financiële doelen altijd boven mens en natuur, leidt altijd tot dehumanisering en ecologische verwoesting.’ Hij waarschuwt: ‘Wij als mensheid zullen niet overleven tenzij we het kapitalisme breken.’ Dit is de grote kwestie van onze tijd: hoe stoppen we de nietsontziende en verwoestende grote bedrijven? Hoe maken we mensen, dieren, planeet en toekomst weer belangrijker dan geld? En hebben we nog genoeg anti-kapitalistische verbeeldingskracht om een antwoord op die vragen bij elkaar te dromen?

Ben ik een communist? Er waren lezers die me zo noemden nadat ze mijn vorige column hadden gelezen, over de haast onzichtbare invloed die neoliberaal kapitalisme heeft op bijna alles. Volgens het nimmer subtiele blog Frontaalnaakt hield ik zelfs ‘het lijk van Lenin warm’. Mijn gebrek aan warme liefde voor het kapitalisme vatte men daar op als een pleidooi voor ‘leninistische terreur’ en ‘totale staatsmacht en dictatuur’ als enig alternatief.

Daar klopt weinig van, behalve dat ik inderdaad geen kapitalistische fangirl ben. De aanstaande klimaattop in Glasgow herinnert me aan wat er onpuik aan is: dat in dit systeem eindeloze groei nodig is op een eindige planeet, en dat het creëren van meer kapitaal belangrijker is dan het welzijn van mensen en de aarde. Steeds vaker somber ik dat het niet zal lukken om onder het kapitalisme een klimaatcatastrofe te voorkomen.

Maakt me dat een communist? Ik weet het niet. Ik ben er wel mee opgegroeid, in Oost-Groningen, waar in verkiezingstijd auto’s rondreden die over luidsprekers de Internationale speelden – ‘Ontwaaaakt, verworpenen der aaaarde’ –, de communisten nog gewoon in de gemeenteraad zaten en je tijdens het fietsen een metershoog standbeeld van Lenin kon tegenkomen. Ik ben er ook vrij zeker van dat bij ons thuis Het communistisch manifest van Karl Marx en Friedrich Engels in de kast stond.

In dat manifest opperen Marx en Engels dat het kapitalisme zo kut is, dat het geheid in crisis zal geraken. Mensen – de arbeidersklasse, het proletariaat – laten zich immers niet voor eeuwig uitbuiten. En in die crisis zal het proletariaat zich alleen aan onderdrukking kunnen ontworstelen door de hele maatschappij te bevrijden. Ik moet toegeven dat ik zo’n bevrijdende revolutie een aantrekkelijk idee vind. Aan de andere kant – ik zal het toch maar even expliciet zeggen, want het zijn vreemde tijden – ben ik natuurlijk helemaal-totaal-nergens-nooit-geen voorstander van leninistische staatsterreur of bloederige schrikbewinden.

Weer aan de andere kant waren (en zijn) lang niet alle aanhangers van Marx dictatoriaal angehaucht. Zo was er Rosa Luxemburg, een politiek denker die flinke kritiek had op haar tijdgenoten Lenin & co en hun eis dat het volk de communistische partij zou gehoorzamen. Volgens Luxemburg moest de revolutie altijd van onderaf komen, vanuit ‘de massa’. Daarvoor was vrijheid noodzakelijk. En ‘vrijheid is altijd de vrijheid van andersdenkenden’, zei ze.

Luxemburg streefde dan ook juist naar meer democratie: volksraden waarin burgers hun mening konden geven en politieke beslissingen konden nemen. En stakingen: actievoeren leidde volgens haar tot bewustwording. Joke Hermsen citeert haar in Het tij keren: ‘Wie niet in beweging komt, merkt zijn eigen ketenen niet op.’

In het ongeketende leven zou de macht niet meer in handen zijn van het grootkapitaal, maar van gewone mensen. ‘De productie moet niet langer gericht zijn op de verrijking van een paar individuen, maar op de bevrediging van de behoeften van de gehele gemeenschap’, schreef Luxemburg. Het kapitalisme vervreemdde mensen van elkaar, vond ze; het maakte sociale wezens tot elkaars concurrenten. Zij zag een economie voor zich, schrijft Hermsen, die tot doel had iedereen een waardig bestaan te bieden, met genoeg te eten, maar ook genoeg tijd voor ontplooiing. Met toegang tot cultuur, kunst, wetenschap en natuur. Een maatschappij die niet draaide om geld en winnen, maar om leven en werken met enthousiasme.

Ik denk niet dat ik een communist ben. Maar ik geloof wel in de revolutie. En een kapitalistische crisis lijkt me onvermijdelijk. Misschien niet door een klassenstrijd, zoals Marx voorspelde, maar door een generatiestrijd. Op een dag zullen jonge mensen zich toch ten volle realiseren met wat voor klimaatpuinhoop ze worden opgescheept. Ze zullen inzien dat het planeetverwoestend kapitalisme van nu eigenlijk een vorm van onacceptabel onderdrukking is van toekomstige generaties. En ik hoop dat ze dan in opstand komen. Rosa Luxemburg zou vast zeggen dat de scholierenstakingen voor het klimaat een goed begin zijn.

Ik ben geen communist, maar als – of: wanneer – het kapitalistische systeem faalt, zou ik het liefste leven in de wereld van Rosa. Een vrije wereld, waarin iedereen genoeg heeft en niemand teveel. Waarin we rijk zijn doordat we tijd, bezieling en elkaar hebben, in plaats van een kast vol goedkope spullen. Waarin we samenleven in solidariteit in plaats van competitie. Waarin de maatschappij meer een familie is dan een markt.

‘A-anti-anticapitalista! A-anti-anticapitalista!’, hoorden we de mensen achter ons roepen tijdens de klimaatstaking, een paar weken geleden. Ik was er met een paar scholieren. Een van hen kwam naast me lopen en vroeg: ‘Maar wat is kapitalisme eigenlijk?’

De vraag is zeker even interessant als het antwoord. Het is in onze samenleving niet vreemd – zelfs voor maatschappelijk betrokken mensen – om weinig te weten over kapitalisme. Al heeft het mogelijk evenveel invloed op ons als onze democratie, toch staan de kranten er niet vol van en geven scholen er nauwelijks les over. Kapitalisme is voor de meesten van ons wat water is voor een vis: het is overal om ons heen, maar zo vanzelfsprekend aanwezig dat het bijna onzichtbaar is.

Wat is kapitalisme? Het hele korte antwoord is: een economisch systeem waarin het meeste kapitaal – geld en bezit – in handen is van individuen en bedrijven (en dus niet van de staat). Die individuen en bedrijven gebruiken hun kapitaal om meer kapitaal te maken zonder zelf noemenswaardig te zweten, maar door hun geld te investeren en anderen voor hen te laten werken. De opbrengst van hun investering – olie, aandelen, pepernoten – verkopen ze op een vrije markt, als het even kan voor meer geld dan ze erin hebben gestoken. Ze maken dan winst, waarmee de Grote Kapitalistische Oppermissie – van kapitaal meer kapitaal maken – puik is geslaagd.

Het precieze smaakje kapitalisme du jour heet neoliberaal kapitalisme, naar de achterliggende ideologie, het neoliberalisme. In de jaren 40 opperde grondlegger Friedrich Hayek dat de vrije markt echt supertof zou kunnen zijn voor alles: de markt weet meer dan individuele mensen ooit weten, de markt kan meer, en omdat de markt geen goed of fout kent maar alleen vraag en aanbod zal ze ons ook nog beschermen tegen totalitaire engnekken assorti. De taak van de overheid is om de vrijheid van die markt voor de bakker te maken en zich verder niet te bemoeien met wat kapitalisten zoal uitspoken. Dus zeker niet al te vervelend doen met belastingen of mieren wanneer bedrijven het milieu vervuilen.

Om dit gedachtegoed aan de man te brengen, richtte Hayek een internationaal netwerk van denkers, wetenschappers en journalisten op, die decennialang in de media en denktanks de vrije markt zouden gaan bejubelen. Met succes. Zoveel succes, zelfs, dat deze neoliberale visie niet beperkt bleef tot de economie van olie, aandelen en pepernoten.

Het werd, zoals journalist Stephen Metcalf schrijft, een manier om de sociale werkelijkheid opnieuw vorm te geven. Ook de samenleving moest als een markt opereren, waarin mensen net als bedrijven een waarde hebben, steeds in competitie zijn met elkaar en verantwoordelijk zijn voor hun eigen succes. We zijn kopers en verkopers, consumenten en zelfverbeteraars. Zonder dat iemand het ons hoeft op te dragen, streven we er elke dag naar om nog productiever te worden, gezonder, minder afgeleid. Voor kwetsbaarheid is geen plaats: niet van mensen, niet van de natuur, niet van de aarde. Meer kapitaal maken en slagen in de markt, daar gaat het om.

Ondertussen is de ideologie achter deze keuzes buiten beeld geraakt. Er wordt zelfs nauwelijks over neoliberalisme gesproken. Dat was niet altijd zo. In de jaren 40 en 50 schreven Hayek & co openlijk over ‘de neoliberale beweging’ en ‘de doctrine die ook wel neoliberalisme wordt genoemd’. Maar inmiddels doen aanhangers zelf alsof zulks nooit heeft bestaan. Zo ontkende Neerlands grootimporteur van neoliberale ideeën, oud-VVD-leider Frits Bolkenstein, ineens dat hij Hayek had gelezen, terwijl hij de man in vrijwel al zijn boeken citeert. Een Amerikaanse economiehoogleraar en vrije-marktdenktanklid probeerde bij de NPR zelfs de hele beweging weg te foezelen: ‘Neoliberalisme is een van de vreemdste complottheorieën die er in de afgelopen eeuw ontwikkeld zijn. Er zijn bijna geen mensen die zeggen: ik ben een neoliberaal. Ze bestaan nauwelijks.’

‘Die anonimiteit is zowel een symptoom als de bron van haar macht’, stelt Guardian-columnist George Monbiot terecht. We spreken over ‘de wetten van de markt’ alsof het natuurwetten zijn, we zeggen ‘de wil van de markt’ alsof die zomaar ontstaat en niet gewoon is ‘wat grote bedrijven en rijke mensen willen’. We accepteren de invloed die neoliberaal kapitalisme heeft op de aarde en onze levens, hoe dit systeem vervuilt en verdeelt en vernietigt en onder onze huid kruipt, omdat we de ideologie niet meer zien, alleen de vanzelfsprekendheid. Dat is wat kapitalisme is. Dat is wat kapitalisten doen.

Het kwam goed uit dat ik een gat in m’n lievelingstrui trok, want ik wilde al een tijdje leren mazen. Mazen is een handwerktechniek waarbij je met naald en wol een klein stukje nieuw breiwerk maakt op de plek van een scheur of slijtage. Het is een bijna uitgestorven vaardigheid; verloren geraakt in een tijd waarin een tientje voor een nieuwe trui vaak gemakkelijker gevonden is dan de twee uur die het kost om haar te leren repareren.

Tot mijn vrolijkheid bleek ik al mazend toe te treden tot een toffe subcultuur: die van de visible menders, mensen die hun kleding op een zichtbare, kleurrijke manier repareren. Het laat zien dat een kledingstuk geleefd heeft en dat iemand er genoeg om geeft om er liefde en aandacht in te steken. Maar het is meer dan dat. ‘Een rebellie tegen de fashion status quo’, noemt schrijver Kate Sekules het in haar boek Mend!. Zichtbare kledingreparaties zijn stijlvol en nuttig, betoogt ze, en niet in de laatste plaats omdat het ‘een terloopse middelvinger opsteekt naar alle witte cis mannelijke opperhoofden der industrie’ en ‘een weigering is om nog langer [hun] zakken te vullen’.

Het is zonneklaar dat de kledingindustrie opgestoken middelvingers verdient. Dit is een industrie van supervervuilers, met wereldwijd meer broeikasgasuitstoot dan de lucht- en scheepvaart samen, verfstoffen die rivieren vervuilen tot alles wat erin leefde dood is, katoenplantages die immense hoeveelheden schaars water verbruiken, synthetische stoffen die bij elke wasbeurt microplastics loslaten. De industrie waar 1 op de 6 mensen ter wereld in werkt, maar nog geen 2 procent een leefbaar loon krijgt.

Ondanks deze hoge prijs gooien we bergen kleding weg. Als we alle geloosde textiel aan een waslijn zouden hangen, zou die na 15 maanden de zon bereiken, becijfert Sekules. (De zon is 150 miljoen kilometer verderop.) Zo’n 80 procent van de afdankertjes is nog in puike staat, maar gerecycled worden ze nauwelijks: wel verbrand of gedumpt in armere landen. De remedie, volgens experts: koop zo weinig mogelijk nieuws. Draag wat je hebt en repareer wat je draagt.

Dit is niet per se een slecht advies. Maar het is wel problematisch, want het legt de verantwoordelijkheid voor een hele industrie vol misstanden op het bord van het individu. En dat trucje kennen we al. Van de olie-industrie, bijvoorbeeld. Toen het de eindbazen duidelijk werd dat ze de klimaatcrisis echt niet meer konden ontkennen, besloten ze het tot een consumentenissue te maken. Zo was het BP (voorheen British Petroleum) die schijnheilig met de eerste calculator voor je hoogstpersoonlijke CO2-voetafdruk kwam, las ik in Business Insider – iets om welwillende burgers bezig te houden terwijl Big Oil ongestoord olie en gas uit de grond blijft trekken.

Journalist Jaap Tielbeke maakt hier terecht bezwaar tegen. Misschien geeft het mensen het gevoel dat ze zelf iets kunnen doen, schreef hij in de Volkskrant, maar het milieu is daarmee niet gered en de ware schuldigen blijven buiten schot. We kunnen beter als burger aandringen op politieke actie dan als consument ons leven beteren. En wat als je ziet dat al je bewuste keuzes, vegaburgers, linnen tasjes en gemaasde truien geen effect hebben? ‘Dan maakt dat gevoel van empowerment op den duur juist plaats voor een gevoel van machteloosheid.’

Zou het? Sekules citeert kunstenaar Ruth Katzenstein Souza: ‘Telkens weer worden we geconfronteerd met scheuren in onze wereld die zo diep zijn dat velen van ons wanhopen. Waar beginnen we? Zoek de scheur die dichtbij je is.’ Misschien, overweeg ik, houden kleine, tastbare dingen die we zelf doen juist de onmacht op afstand. Misschien maken ze politieke actie mede mogelijk.

Repareren, om iets te noemen, kan een manier zijn om je idealen deel te maken van je dagelijks leven. Elke keer als ik mijn gemaasde trui aantrek, herinnert ze me aan de dingen waar ik in geloof: een duurzame en eerlijke wereld, waarin de aarde, mensen en spullen niet langer wegwerp zijn. Bovendien: wie geen geld meer uitgeeft aan een verwoestende industrie, kan klagen zonder zich hypocriet of beschaamd te voelen. Schaamteloze pissigheid is een goede democratische brandstof. En klagen is politiek. Ook multinationals vrezen de collectieve toorn van ontevreden burgers en politici zijn voor weinig zaken zo gevoelig als voor een nijdige omslag in de publieke opinie.

Een trui mazen heeft politiek misschien geen betekenis. Maar klein verzet kan groeien. Elke opgestoken middelvinger is er één.

Ik weet niet hoe je een bom maakt. En misschien is dat jammer. Het is niet dat ik een gewelddadig mens ben of onmiddellijk snode sabotageplannen heb. Maar wat nou als we te maken zouden krijgen met bezetting, onderdrukking, verwoesting, omstandigheden waarin levens gered kunnen worden met een welgemikte explosie? In zo’n situatie kan enige bomkennis best van pas komen.

Ik zat hierover te peinzen nadat ik in deze krant Sander van Walsums essay las. ‘Wat zou ík hebben gedaan?’ vraagt hij zich af, terugdenkend aan de Tweede Wereldoorlog. ‘Zou ik een zolderkamer voor Joden beschikbaar hebben gesteld? .. Of zou ik toch tot de grijze massa hebben behoord die slechts heeft geprobeerd ‘er het beste van te maken’? .. wat zouden wij, Nederlanders, hebben gedaan als de bezettingsgeschiedenis zich zou herhalen?’

Van Walsum is niet optimistisch. Het zou kunnen dat we in geval van hoge nood nog een verzet weten te organiseren, schrijft hij, ‘maar we kunnen ook niet uitsluiten dat onze samenleving te veel gefragmenteerd is geraakt om een vuist tegen grof onrecht te maken.’ Op sombere momenten deel ik die zorg. Om in verzet te komen moet je het gevoel hebben dat je verschil kunt maken. Is die vorm van politiek zelfvertrouwen nog wel mogelijk onder neoliberaal kapitalisme, waarin mensen meer consument zijn dan burger? Waarin de voornaamste macht die we denken te hebben, is hoe we ons geld uitgeven? Het is een gedachtegoed dat mijlenver is verwijderd van elke vorm van rebellie.

Dit is geen puur filosofische kwestie. Want onze tijd kent zijn eigen grof onrecht. Datzelfde kapitalisme heeft de aarde bijna op haar knieën: de rijken worden rijker terwijl de planeet vervuilt, land verschraalt, bossen branden, gletsjers smelten en we nog steeds op een klimaatcatastrofe afstevenen. Zelfs als de puike plannen die er nu zijn worden uitgevoerd, is de kans dat de opwarming onder de 2 graden blijft slechts 26 procent.

Wat er boven die 2 graden precies gebeurt, is ongewis, maar beslist onprettig: fikse zeespiegelstijging, woest weer, dodelijke hittegolven, droogtes, honger, oorlog. Er zullen zeker veel mensen sterven. Het eens zo vanzelfsprekende ideaal dat elke generatie de kinderen het weer wat beter zullen hebben dan hun ouders is stilletjes ingeruild voor de zekerheid dat hun levens moeilijker zullen zijn dan die van ons. Het kapitalisme van nu parasiteert op de toekomst.

‘Een gevecht tegen grof onrecht vergt grof geschut, leert de geschiedenis’, schrijft Jaap Tielbeke in de Groene Amsterdammer. ‘Zelfs de meest overtuigde pacifist zal de sabotage van verzetsstrijders tijdens de Tweede Wereldoorlog niet veroordelen.’ Hij citeert Andreas Malm, schrijver van het boek How to blow up a pipeline, die vindt dat de ecologische noodtoestand soortgelijke tactieken rechtvaardigt. ‘We moeten de kunst van gecontroleerd politiek geweld onder de knie krijgen’, stelt Malm. De klimaatbeweging kan baat hebben bij een militante vleugel, die ver blijft van geweld tegen mensen, maar geweld tegen dingen niet schuwt. Het kan broodnodige extra druk leggen op onze politiek leiders; alleen vreedzame acties brokkelen onvoldoende in de melk.

Malm vindt dit verdedigbaar omdat ‘de verbranding van fossiele brandstoffen een vorm van geweld is, die dodelijk is voor mensen over de hele wereld. Dat is iets om je kwaad over te maken. Het wordt een keer tijd dat we onze woede botvieren op de materiële objecten die de planeet de vernieling in helpen.’

Hoewel ik zelf niet denk dat de mogelijkheden voor vreedzaam verzet al zijn uitgeput, heeft hij een punt. Politici die de uitstoot van broeikasgassen niet uit alle macht beteugelen terwijl ze weten dat er doden zullen vallen door hun labbekakbeleid, hebben bloed aan hun handen. Bedrijven die zich blijven verrijken terwijl ze weten dat er een kans bestaat dat ze van de aarde een onherbergzaam oord maken, begaan misschien niet formeel maar wel moreel een misdaad tegen de menselijkheid. Dat onbetoomd CO2 uitstoten wettelijk is toegestaan en een pijplijn opblazen niet, maakt het eerste niet juist en het tweede verkeerd; het maakt vooral duidelijk hoe dik we in de puree zitten.

Dus zit ik me af te vragen: wat zou ik doen? Als er een moment komt waarop we alleen met explosieven de levens en toekomst van onze kinderen kunnen redden, zou ik dan gewoon doorgaan met mijn leven en er het beste van hopen? Of zou ik leren hoe je een bom maakt?