Is het pensioenstelsel er voor ons, of zijn wij er voor het pensioenstelsel? Dat is een van de vragen die door mijn hoofd spelen sinds de vakbonden, werkgevers en politici een principe-akkoord over onze collectieve ouwe dag sloten. Op onze keukentafel ligt een brief van de FNV met een uitnodiging om te stemmen over de afspraken. Mijn andere vraag: krijgen we oren aangenaaid,en zo ja, hoeveel?

‘Het is zo goed als zeker dat de pensioenpremies die de werkenden betalen bij veel fondsen fors zullen stijgen’, lees ik in een Volkskrant-artikel. Op Joop.nl staat uitgelegd dat de werkgevers niet meer hoeven bijstorten als de pensioenfondsen het moeilijk hebben, dus ‘de risico’s worden met dit akkoord volledig afgeschoven op de werknemers.’ Tot zover de zekerheden; verder is het een potje pensioenpoker. Jongeren, bijvoorbeeld, betalen de komende decennia voor hun eigen rustgeld, én extra premie om 40-plussers te compenseren, én extra om de financiële positie van de pensioenfondsen op te kalefateren. Maar hun fijne bejaardentijd is allesbehalve gegarandeerd; het kan lekker-door-Europa-met-de-luxe-caravan worden, maar ook flatje-met-muizen-en-éénlaags-toiletpapier.

Even onzeker is het lot van de ouderen: misschien kan dit akkoord voorkomen dat ze gekort worden op hun pensioen, wellicht niet. Mensen met een zwaar beroep kunnen eventueel-waarschijnlijk wat eerder stoppen met werken, al blijft de AOW-leeftijd stijgen, wordt stoppen vrijwel zeker prijzig en afhankelijk van factoren. En als een groen tafeltje in een roze kamer is er in het akkoord een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen bijgezet, waarbij het denkbaar is dat het een betaalbare collectieve bedoening wordt, maar mogelijk laten we toch aan de markt, met vermoedelijk rampzalige gevolgen voor zzp’ers die al ziek zijn of waren. Stuurgroepen en overlegorganen van onduidelijke samenstelling mogen hier nog plasjes overheen doen. Geen idee hoe het precies zal aflopen; wie het weet mag het zeggen.

Dit veredelde theeblaadjes lezen zorgt voor verdeeldheid onder FNV-leden. EenVandaag peilde dat 44% voor wil stemmen, 40% tegen, en de rest twijfelt. Van enthousiasme lijkt bij niemand sprake: ‘Het is karig, maar de best haalbare deal op dit moment. We hebben een akkoord nodig’, zei een voorstemmend vakbondslid. Zelfs FNV-opperhoofd Hans Busker kwam qua vurige hartstocht niet veel verder dan ‘een resultaat dat goed verdedigbaar is’. Maak me wild.

En is dit werkelijk het best haalbare? Werkgevers die uit de wind blijven, terwijl werkenden meer onzekerheid wacht, waarvoor ze ook nog dik moeten betalen? Ik wil daaraan toevoegen: alweer? Want dit alles doet me denken aan het uitstekende drieluik van journalist Mirjam de Rijk, vorig jaar in de Groene Amsterdammer, over hoe de afgelopen decennia de positie van werkenden stelselmatig is verzwakt en die van werkgevers en kapitaalbezitters is versterkt.

‘Het netto beschikbare inkomen van huishoudens is gecorrigeerd voor inflatie in de afgelopen 25 jaar nauwelijks gestegen’, schrijft De Rijk. Er was plenty economische groei, maar dat vertaalde zich nauwelijks in hogere lonen. Het geld ging vooral naar aandeelhouders en bedrijven, die ermee speculeerden in vastgoed en financiële producten. Dat maakte deze kapitaalbezitters rijker en de huizen duurder, maar werkenden hadden er geen bal aan.

De Rijk benadrukt dat dit geen toeval is: het is het gevolg van concrete, neoliberale politieke keuzes. Zo gingen werkenden meer belasting betalen (nu zo’n 35%) en kapitaalbezitters minder (12%). Ook voor bedrijven was er lastenverlichting, naast andere cadeautjes zoals meer vrijheid en minder regels. Ter contrast: het minimumloon ging niet eens gelijk op met de welvaartsstijging. In 1976 was het 68% van het gemiddelde loon, nu 48%. Ook de toegang tot sociale vangnetten en de hoogte van uitkeringen verminderen politici stelselmatig; sinds 1990 nam de inkomenszekerheid voor 65-minners met 38% af. Dit treft niet alleen mensen met pech, maar ondermijnt ook de onderhandelingspositie van werkenden.

Leonard Cohen zong: Everybody knows the fight was fixed / The poor stay poor, the rich get rich. Te lang is het beleid geweest om kapitaalbezitters en bedrijven rijkdom te laten vergaren over de ruggen van mensen die een precair en kwetsbaar bestaan leiden. De situatie is nu al onacceptabel. Het laatste dat we nodig hebben is een pensioenakkoord dat het leven nog duurder en onzekerder maakt. Wat we nodig hebben zijn betere spelregels, en daarna een nieuw gevecht.