Is het pensioenstelsel er voor ons, of zijn wij er voor het pensioenstelsel? Dat is een van de vragen die door mijn hoofd spelen sinds de vakbonden, werkgevers en politici een principe-akkoord over onze collectieve ouwe dag sloten. Op onze keukentafel ligt een brief van de FNV met een uitnodiging om te stemmen over de afspraken. Mijn andere vraag: krijgen we oren aangenaaid,en zo ja, hoeveel?

‘Het is zo goed als zeker dat de pensioenpremies die de werkenden betalen bij veel fondsen fors zullen stijgen’, lees ik in een Volkskrant-artikel. Op Joop.nl staat uitgelegd dat de werkgevers niet meer hoeven bijstorten als de pensioenfondsen het moeilijk hebben, dus ‘de risico’s worden met dit akkoord volledig afgeschoven op de werknemers.’ Tot zover de zekerheden; verder is het een potje pensioenpoker. Jongeren, bijvoorbeeld, betalen de komende decennia voor hun eigen rustgeld, én extra premie om 40-plussers te compenseren, én extra om de financiële positie van de pensioenfondsen op te kalefateren. Maar hun fijne bejaardentijd is allesbehalve gegarandeerd; het kan lekker-door-Europa-met-de-luxe-caravan worden, maar ook flatje-met-muizen-en-éénlaags-toiletpapier.

Even onzeker is het lot van de ouderen: misschien kan dit akkoord voorkomen dat ze gekort worden op hun pensioen, wellicht niet. Mensen met een zwaar beroep kunnen eventueel-waarschijnlijk wat eerder stoppen met werken, al blijft de AOW-leeftijd stijgen, wordt stoppen vrijwel zeker prijzig en afhankelijk van factoren. En als een groen tafeltje in een roze kamer is er in het akkoord een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen bijgezet, waarbij het denkbaar is dat het een betaalbare collectieve bedoening wordt, maar mogelijk laten we toch aan de markt, met vermoedelijk rampzalige gevolgen voor zzp’ers die al ziek zijn of waren. Stuurgroepen en overlegorganen van onduidelijke samenstelling mogen hier nog plasjes overheen doen. Geen idee hoe het precies zal aflopen; wie het weet mag het zeggen.

Dit veredelde theeblaadjes lezen zorgt voor verdeeldheid onder FNV-leden. EenVandaag peilde dat 44% voor wil stemmen, 40% tegen, en de rest twijfelt. Van enthousiasme lijkt bij niemand sprake: ‘Het is karig, maar de best haalbare deal op dit moment. We hebben een akkoord nodig’, zei een voorstemmend vakbondslid. Zelfs FNV-opperhoofd Hans Busker kwam qua vurige hartstocht niet veel verder dan ‘een resultaat dat goed verdedigbaar is’. Maak me wild.

En is dit werkelijk het best haalbare? Werkgevers die uit de wind blijven, terwijl werkenden meer onzekerheid wacht, waarvoor ze ook nog dik moeten betalen? Ik wil daaraan toevoegen: alweer? Want dit alles doet me denken aan het uitstekende drieluik van journalist Mirjam de Rijk, vorig jaar in de Groene Amsterdammer, over hoe de afgelopen decennia de positie van werkenden stelselmatig is verzwakt en die van werkgevers en kapitaalbezitters is versterkt.

‘Het netto beschikbare inkomen van huishoudens is gecorrigeerd voor inflatie in de afgelopen 25 jaar nauwelijks gestegen’, schrijft De Rijk. Er was plenty economische groei, maar dat vertaalde zich nauwelijks in hogere lonen. Het geld ging vooral naar aandeelhouders en bedrijven, die ermee speculeerden in vastgoed en financiële producten. Dat maakte deze kapitaalbezitters rijker en de huizen duurder, maar werkenden hadden er geen bal aan.

De Rijk benadrukt dat dit geen toeval is: het is het gevolg van concrete, neoliberale politieke keuzes. Zo gingen werkenden meer belasting betalen (nu zo’n 35%) en kapitaalbezitters minder (12%). Ook voor bedrijven was er lastenverlichting, naast andere cadeautjes zoals meer vrijheid en minder regels. Ter contrast: het minimumloon ging niet eens gelijk op met de welvaartsstijging. In 1976 was het 68% van het gemiddelde loon, nu 48%. Ook de toegang tot sociale vangnetten en de hoogte van uitkeringen verminderen politici stelselmatig; sinds 1990 nam de inkomenszekerheid voor 65-minners met 38% af. Dit treft niet alleen mensen met pech, maar ondermijnt ook de onderhandelingspositie van werkenden.

Leonard Cohen zong: Everybody knows the fight was fixed / The poor stay poor, the rich get rich. Te lang is het beleid geweest om kapitaalbezitters en bedrijven rijkdom te laten vergaren over de ruggen van mensen die een precair en kwetsbaar bestaan leiden. De situatie is nu al onacceptabel. Het laatste dat we nodig hebben is een pensioenakkoord dat het leven nog duurder en onzekerder maakt. Wat we nodig hebben zijn betere spelregels, en daarna een nieuw gevecht.

Ik was het beu: de commentaarcultuur waarin zovelen een mening hebben en zo weinigen echt luisteren, de opinie-epidemie van niet-begrijpen maar wel-oordelen, de sociale media met de zoveelste spijkerharde #ophef. Dus ontvluchtte ik de digitale wereld om te gaan wroeten in mijn tuin. Nu de tegels zijn verwijderd, moet het een natuurlijke toestand worden: diervriendelijk, ecologisch, verwilderd

Maar al gauw stond ik tijdens het zaaien en snoeien toch weer te peinzen over die commentaarcultuur. Sommige planten zijn net trollen, dacht ik, terwijl ik naar het welig woekerende zevenblad keek; ze proberen altijd de rest te overschreeuwen. Ook in de tuin ben ik echter een weekhartig Gutmensch. Ik zie schoonheid in bijna elk onkruid, dus zelfs het zevenblad mag blijven. Want het mag dan schorem wezen, het bloeit met aardige witte bloemen, en het blad is eetbaar.

Tuinieren, mijmerde ik, is zo een vrij linkse bezigheid. Diversiteit is een doel op zich, kwetsbare planten worden ondersteund met een bamboestok, er is een subsidiestelsel dat bestaat uit handjes mest, en de grootste groeiers moeten het meeste snoeiafval bijdragen aan de composthoop. Met natuur heeft dit uiteraard weinig meer te maken; het is een kunstmatig opgelegd harmonieus samenzijn, liefdevol bedisseld door de zachte hand van de tuinvrouw. Kumbaya.

Ik vermeerderde een smeerwortel, en vroeg me af: zou je ook rechts kunnen tuinieren? Hoe zou dat er uitzien? Ik moest denken aan de filosoof George Lakoff, over wiens werk ik las in The Guardian. Volgens hem zijn er twee morele politieke denkwijzen, die beide het idee van de overheid als familie centraal stellen. De eerste is het linkse, progressieve model van de zorgzame ouder (of toegenegen tuinvrouw, zo je wilt). Dit model legt de nadruk op waarden als empathie, samenwerking, wederzijdse afhankelijkheid. De andere is het rechtse, conservatieve model van de strikte vader, die zijn kinderen beschermt door ze discipline bij te brengen, zodat ze zich op eigen kracht kunnen redden. ‘Als ze de kost niet kunnen verdienen, zijn ze niet gedisciplineerd, en kunnen ze dus niet moreel zijn en verdienen ze hun armoede’, stelt Lakoff.

Lakoff vindt het belangrijk dat linkserds begrijpen dat conservatieven dus niet boosaardig of onintelligent zijn, maar een ander moreel wereldbeeld hebben, waarin welvaart geldt als de natuurlijke beloning van deugdzame mensen. Evenmin, voegt video-essayist Ian Danskin hieraan toe in zijn filmpje There’s always a bigger fish, zijn rechtse conservatieven diep van binnen mensen die eigenlijk liever progressief zouden zijn, maar bij wie dat door misinformatie of gebrek aan inzicht vooralsnog is mislukt. (Een wat neerbuigende gedachte die, moet ik bekennen, meer dan eens bij mij is opgekomen. Enig niet-begrijpen is mij ook niet vreemd.)

Danskin legt het verschil tussen links en rechts zo uit: we leven in een kapitalistische democratie, maar als puntje bij paaltje komt, hebben rechtse mensen meer de neiging om kapitalistisch te denken, en linkse mensen democratisch. Links streeft naar gelijkheid voor iedereen, waar nodig met hulp, terwijl rechts de samenleving ziet als een markt waarin ongelijkheid een natuurlijke toestand is. Elk persoon moet in die markt een kans(je) op succes krijgen, maar niet iedereen kan ook daadwerkelijk succesvol zijn: er zal altijd een maatschappelijke voedselketen ontstaan met een paar haaien aan de top en een onderklasse van miljoenen kleine visjes.

Volgens rechtse conservatieven is het je taak als individu om in het zweet des aanschijns in deze natuurlijke orde te stijgen of dalen. Je dient niet het systeem te veranderen. Wat rechtse mensen de linkse kwalijk nemen, is dat zij rommelen met de hiërarchie: met hun uitkeringen, minimumlonen, bamboestokjes en handjes mest proberen ze mensen, ook ongedisciplineerden, op de verkeerde plaats in de orde te zetten, mogelijk ten koste van hardwerkende rechtse mensen.

Een kanttekening: conservatieven kunnen die orde wel natuurlijk noemen, maar net als bij mijn ‘natuurlijke’ tuin maakt dat etiket het nog niet waar. Die rechtse hiërarchie is immers, net als de linkse gelijkheid, een moreel wereldbeeld; geen kwestie van natuurwetten dus, maar van keuzes die mensen maken.

Dat roept de vraag op: wat voor tuin heb je het liefst? Eentje waar de gehaaide Japanse duizendknoop de helft en meer van je hof opslokt, ten koste van de kleine en mooie maar minder groeikrachtige bloemen? En als je dat niet voor je tuin zou willen, waarom dan wel voor de maatschappij?

‘Ik moet bekennen dat ik de laatste paar jaar erg teleurgesteld ben in de gematigde witte’, schreef Martin Luther King meer dan vijftig jaar geleden in een brief vanuit de gevangenis in Birmingham.

‘Ik ben bijna tot de betreurenswaardige conclusie gekomen dat het grote struikelblok voor de Negro op zijn weg naar vrijheid niet de (…) Ku Klux Klanner is, maar de gematigde witte, die meer verknocht is aan ‘orde’ dan aan rechtvaardigheid; die liever een negatieve vrede heeft die door de afwezigheid van spanning gevormd wordt dan een positieve vrede die in rechtvaardigheid bestaat’.

Vrijheid, orde, spanning, rechtvaardigheid: ik moest denken aan dit citaat terwijl ik door de nasleep bladerde van Mona Eltahawy’s weigering om te komen spreken in De Balie. Reden van de weigering was een debat in 2017, waarin niet alleen door iemand uit het publiek maar ook door genodigde Paul Cliteur en de discussieleider rustig en serieus was gesproken over de deportatie van moslims.

‘Een ontmenselijking van moslims’, verklaarde Eltahawy op twitter. Ze bracht in herinnering hoe een aanhanger van zulk gedachtegoed de moskee van haar broer in brand had gestoken. ‘Voor mij is dit geen theoretisch debat. Dit gaat over mij, mijn familie en mijn mede-moslims’. Bij de onvolprezen podcast Dipsaus vertelde ze hoe ze is gearresteerd, seksueel misbruikt en bedreigd; en dan verwachten witte mannen die zelf niets te verliezen hebben dat ze met hen over haar menselijkheid komt debatteren? ‘Fuck you.’

Diverse gematigde meningmensen riepen haar tot de orde. ‘Zo gaat dat nou eenmaal in een democratie’, schreef Max Pam in het Parool over die deportatiediscussie. Paul Brill verweet haar in hetzelfde stuk het veroorzaken van spanning: ‘.. ongedwongen meningsvorming verdwijnt in een wolk van identiteitspolitiek.’ Thijs Broer, in Vrij Nederland: ‘Niet alleen schreeuwen, ook zwijgen belemmert het vrije debat.’

Het is een wonderlijk gematigd reflex: je drukker maken over dat alles gezegd mag worden dan over wat er precies wordt gezegd. Het vrije woord moet ten koste van alles en iedereen worden verdedigd, ook als het geen moment in gevaar is. Volgens Balie-baas Yoeri Albrecht houd je zo zelfs de samenleving bij elkaar. ‘Wat ik belangrijk vind, is het helende licht van de rede en fysieke nabijheid. Daarom vind ik dat we vooral bij elkaar moeten komen om met elkaar te praten en elkaar te begrijpen’, zei hij in de Volkskrant.

Dat klinkt prachtig, maar is het redelijk om van moslims te verwachten dat ze naar je debatcentrum komen om met mensen te praten die hen willen deporteren? Is het helend om van mensen van kleur te vragen of ze racisten proberen te begrijpen? Is het fair om Eltahawy te verwijten dat ze geen lezing wil geven op een plek waar haar menselijkheid in twijfel is getrokken? Is het aan degenen die geen racisme of moslimhaat hoeven vrezen om vanuit die veilige positie voor nabijheid te pleiten? Hoe ver wil je gaan in je toewijding aan een negatieve vrede?

In zijn Birmingham-brief, die iedereen trouwens helemaal zou moeten lezen, schrijft King: ‘Ik had gehoopt dat de gematigde witte zou begrijpen dat de hedendaagse spanning in het Zuiden een noodzakelijke fase is in de overgang van een schadelijke negatieve vrede, waarin de Negro passief zijn onrechtvaardige situatie aanvaardde, naar een wezenlijke positieve vrede, waarin alle mensen de waardigheid en waarde van de menselijke persoonlijkheid zullen eerbiedigen. Eigenlijk zijn wij (..) niet degenen die de spanning creëren. We brengen alleen maar de al bestaande, verborgen spanning aan de oppervlakte. We leggen haar bloot, waar ze gezien kan worden en waar er wat mee gedaan kan worden.’

Volgens King zal deze geweldloze spanning ‘een samenleving creëren die de mens zal helpen zich te verheffen uit de donkere diepten van vooroordeel en racisme naar de majestueuze hoogten van begrip en broederschap.’ Het was en is een prachtige droom, maar nog geen realiteit.

En laat me daarom nog dit schrijven. Het vrije woord is een groot goed. Mocht het ooit bedreigd worden, dan zal ik het te pen en te zwaard verdedigen. Maar broederschap is zeker even waardevol, en ik vrees dat die waarde momenteel meer gevaar loopt. Niet alleen door fascisten, racisten en ander gespuis, maar ook door het gematigde midden, waar men liever de orde bewaakt en de spanning sust dan dat men streeft naar solidariteit en rechtvaardigheid.

‘De belangrijkste vraag is hoe we ons gaan verzetten tegen fascisme.’ Met die zin sloot ik twee weken geleden mijn column over de verkiezingswinst van Forum voor Democratie af. Waarop diverse lezers me vroegen: ‘Oké, maar hoe dan precies?’ Dus stak ik mijn licht op bij activisten, wetenschappers en schrijvers, op zoek naar vormen van democratisch en vreedzaam, vastberaden en hoopvol verzet.

1. Onthoud waar u voor staat. Na Trumps verkiezingswinst gaf journalist Sarah Kendzior dit advies: schrijf op wat uw waarden en toekomstdromen zijn. Maak een lijst van dingen die u onacceptabel vindt, die u nooit zou geloven of doen. Als u merkt dat onaanvaardbare zaken normaal gaan lijken, of als die alarmerende stem in uw hoofd stiller wordt, lees dan terug wat u hebt geschreven, en blijf trouw aan uzelf.

2. Wees getuige. Gevaarlijke ideeën floreren niet alleen door steun van aanhangers, maar ook door afstomping van de massa, schrijft psycholoog Melanie Joy. Mensen die niet toegeven aan gewenning zijn een bedreiging voor fascisme. Wat er ook gaat gebeuren, waarschijnlijk zal het langzaam gaan. Laat het niet onopgemerkt passeren. Blijf verschillig; zie, wijs, schrijf en spreek over wat zich voltrekt.

3. Laat u niet gaslighten. De afgelopen weken claimden Forum-aanhangers dat Baudet nooit over zuiveringen of een ‘blank Europa’ heeft gesproken. Men zei dat we hem niet op zijn woorden moesten beoordelen, maar enkel op zijn partijprogramma. Zonder bruingehemde knokploegen kon het geen fascisme zijn. Mensen die toch over fascisme spraken werden herhaaldelijk in één adem genoemd met doodsbedreigers, alsof benoemen hetzelfde is als oproepen tot geweld. Trap er niet in.

4. Correspondeer met politici. ‘Mijn grootste angst is niet dat Thierry Baudet premier van Nederland wordt. Mijn grootste angst is dat zijn gedachtegoed zo normaal is geworden dat het niet meer uitmaakt wie onze minister-president is’, schreef Jelle de Graaf van Bij1. Ziet u uw partij naar rechts schuiven of het onaanvaardbare normaliseren? Verzet men zich onvoldoende? Deel uw zorgen met uw volksvertegenwoordiger. U bent volk, tenslotte.

5. Ga niet factchecken. Zaterdag betoogde Peter Giesen dat critici Baudet geen fascist moeten noemen, maar zijn ideeën zo exact mogelijk moeten weerleggen. Maar wie abjecte, gevaarlijke, feitenvrije uitspraken zit te factchecken, is zich niet aan het organiseren.

6. Organiseer. Word lid van een politieke partij, sluit u aan bij een groep activisten, of pleeg online of lokaal verzet met gelijkgestemden. Wees schaamteloos links, feministisch, anti-racistisch of groen. Collectieve actie is niet alleen effectief, het is ook goed voor de ziel om samen met anderen te werken aan een betere wereld. Ga, als u kunt, demonstreren. U ziet dat u niet alleen bent, en u mag schreeuwen zonder dat mensen bedenkelijk fronsen.

7. Negeer trollen, maar praat met Forum-vrienden. Iemand zei dat online discussiëren met Forum-trollen is als schaken met een duif; hij gooit de stukken om, schijt op het bord en loopt daarna rond alsof hij gewonnen heeft. Doe liever iets leuks. Maar als u kans ziet om serieus te spreken met een Forum-aanhanger, bijvoorbeeld omdat die om u geeft of omdat u gevangen zit in dezelfde verjaardagskring, grijp die dan. Het is misschien ongezellig, maar het helpt mensen die niet passen in Baudets idee van een dominant wit en van linkse smetten vrij Europa.

8. Sta achter en, als het nodig is, voor iemand anders. Steun collega’s waarover geklikt is met petities en sit-ins. Heeft uw werknemer zich online extreem uitgelaten en lijkt de ‘publieke opinie’ te vereisen dat u hem straft? Bescherm liever een mens dan uw imago. En ziet u dat er op straat iemand wordt lastiggevallen, ga om het slachtoffer heen staan en vraag of u mee kunt lopen naar een veilige plek.

9. Zorg goed voor uzelf. Verzet is een kwestie van lange adem; trek u soms terug en ontspan.

10. Blijf hoopvol. Historica Rebecca Solnit schrijft dat hoop voortkomt uit onzekerheid: we weten niet wat er gaat gebeuren, en dat biedt ruimte om iets te doen. De geschiedenis leert dat wanneer mensen samen standvastig, geduldig en moedig voor hun idealen strijden, verandering niet alleen mogelijk maar waarschijnlijk is. En voelt u zich toch pessimistisch, luister dan naar generaal Leia: ‘Hoop is als de zon. Als je er alleen in gelooft wanneer je haar kunt zien, kom je nooit de nacht door.’

Wat me het meest bevreemdde, was hoe normaal alles leek. Op NPO1 beschouwden analisten de verkiezingsuitslag als elke andere. Versplintering, ruimte op rechts, verlies voor de coalitiepartijen, en de grote hamvraag: hoe zal het kabinet toch zijn plannen door de Eerste Kamer gaan loodsen nu de meerderheid daar verloren is gegaan? Niemand in de studio zei ‘wel godverdomme’ toen bleek dat Forum voor Democratie de grootste partij van Zuid-Holland was geworden.

Ook de provincielijsttrekkers raakten niet van hun theewater. Ja, nee, ze moesten de lijsttrekker van het Forum wel eerst leren kennen voordat ze zouden beslissen of ze wilden samenwerken. Jesse Klaver maande boe-roepende GroenLinksers tot stilte. ‘Want in een gezonde democratie past het dat we iedere overwinnaar van een verkiezing feliciteren, en dat doe ik vanavond.’ Hij zei niet: ‘Forums winst is klote en gevaarlijk, en kut man, ik ben er koud van’.

In de donderdagkrant kwamen Volendamse aanhangers van Thierry Baudet aan het woord: ‘Een frisse vent, snappie.’ In een ander artikel opperde een communicatiewetenschapper dat het Forum had gewonnen omdat de partij zich afzet tegen de gevestigde orde, Brussel en migranten, en daar ‘een wij-gevoel tegenover zet’. Hij zei niet: ‘We leven in een land waarin racisme en wit nationalisme zo salonfähig is geworden dat mensen zich niet meer schamen om op snotfucking engnekken te stemmen.’

Toen ik Baudets speech wilde terugkijken toonde de publieke omroep me eerst een reclame over een blije, blonde mevrouw in een oranje jurk die hulp krijgt bij het afvallen van ene Ellen. ‘Vind jouw eigen Ellen bij jou in de buurt, op powerslim.nl’. Daarna werd gemeld dat je al een STER-spotje voor je bedrijf kunt laten uitzenden vanaf 3000 euro. Ook het kapitalisme vloekt niet als fascisten de verkiezingen winnen.

Er zijn mensen die ‘fascisten’ ook een scheldwoord vinden. Ze namen er aanstoot aan dat ik in eerdere columns Baudet en zijn partij als zodanig typeerde. Tut-tut, zeggen ze, dat is wel een hele zware en beladen term, het valt toch wel mee, moet het nou zo?

Tegen hen zeg ik: nee, het valt niet mee, en ja, het moet zo. Baudet en partijgenoten zijn namelijk helemaal niet geheimzinnig over hun fascistische ideeën. Ze dragen geen maskers. Het enige wat je hoeft te doen, is naar ze te luisteren en te geloven wat ze zelf zeggen. Baudet & co hebben ons gewoon verteld waar ze voor staan en wat ze willen: een zuiver ‘blank’ Europa. Dat vinden zij beschaving. Ze hebben ook gezegd hoe ze de weg hiernaartoe zien: als een strijd, met hen aan het front.

Het is allang uitgesproken: de zorgen over een ‘homeopathische verdunning’ van het Nederlandse volk, de wens dat Europa ‘dominant blank’ blijft, het verlangen om media en onderwijs te zuiveren van ‘linkse activisten’, hoe het beter zou zijn met hen als ‘absolute heersers’, hoe de keuze is tussen ‘leven met een valse vrede of ten strijde trekken’. Baudet speechte woensdagavond dat het bijna te laat is. We staan te midden van de brokstukken van wat ooit de mooiste beschaving was, sprak hij. En net als andere landen in de Boreale wereld worden we kapot gemaakt door de mensen die ons zouden moeten beschermen; ondermijnd door universiteiten, journalisten, kunstenaars en bestuurders. Er moet een einde komen aan het tijdperk van politieke capitulatie. ‘Wij zijn naar het front geroepen. Omdat het moet. Omdat ons land ons nodig heeft.’

Elke keer als we met zijn allen doen alsof dit geen fascisme is, maar gewoon een mening van gewoon een rechtse partij, normaliseren we het. We rekken de grenzen van het acceptabele op: wat op maandag onaanvaardbaar was, is op dinsdag doorsnee, wat op dinsdag alle perken te buiten ging, wordt op woensdag met schouderophalen aangehoord. Haat wordt langzaam alledaags, gepraat over zuiveringen banaal, het idee van een naderend gevecht voor de ‘blanke’ beschaving gewoon.

Maar dat is het niet. Dit is niet normaal. Word wakker: de fascisten hebben de verkiezingen gewonnen. Dus nee, Baudet is geen frisse vent, en hij hoeft niet netjes gefeliciteerd te worden: hij moet bekritiseerd en bestreden worden, en onmiddellijk een cordon sanitaire aan zijn broek krijgen. En nee, de belangrijkste vraag is nu niet hoe het kabinet nou toch een Eerste Kamer-meerderheid voor haar beleid gaat krijgen. De belangrijkste vraag is hoe we ons gaan verzetten tegen fascisme.

‘Hoe zou jij je voelen als iemand je haar sneller knipt dan het groeit?’ Die treffende vraag werd onlangs in Brussel gesteld door een klimaatstaker. Gisteren protesteerden ook ruim tienduizend Nederlandse scholieren voor onze aarde en tegen de halsstarrige klimaatpolitieke labbekakkerij van machthebbers assorti. Een tiener uit Maastricht had een bord bij zich: ‘Als het klimaat een bank was geweest, was het al gered.’

De volwassenen hielden ondertussen een wedstrijdje azijnpissen. Historicus Dirk-Jan van Baar schreef: ‘Klimaatpolitiek is cynisch en voor grote mensen. Laat onze tere kinderziel (..) daar alsjeblieft buiten.’ Hoogleraar (nanotechnologie, niet pedagogiek) Willem Mulder vreesde dat het steunen van ‘naïef activisme’ kwalijk is voor de ontwikkeling. Psychiater Esther van Fenema sprak zelfs over kindermishandeling: ‘Het is ongezond als kinderen wakker moeten liggen bij onderwerpen die te groot en te bedreigend zijn’.

Je zou bijna denken dat het veel zieliger is voor kinderen om hun democratische grondrechten te gebruiken dan om straks te moeten leven met de gevolgen van klimaatverandering. Gelukkig zien ze dat zelf anders. De klimaatstakers snappen dat er met hun toekomst wordt gegokt door politici die kunnen dralen en neuzelen omdat ze waarschijnlijk sterven voordat de boot echt aan is. In dat licht is het een verdraaid goed idee van kinderen om eigenaarschap over die toekomst te claimen en elk grondrecht dat ze hebben te gebruiken. Sterker nog, ik zou ervoor willen pleiten om hun nog meer rechten te geven. Stemrecht bijvoorbeeld.

Dit is niet zo’n merkwaardig idee als het op het eerste gezicht lijkt. In de beluisterenswaardige podcast Talking Politics legt politicoloog David Runciman uit dat het democratisch systeem nu structureel in het nadeel is van jonge mensen. Er zijn, door de vergrijzing en doordat er geen bovengrens is aan de stemgerechtigde leeftijd, immers veel meer oude kiezers dan jonge. En dat terwijl jongeren het langst met de gevolgen van beleid moeten leven. Runciman stelt voor deze onrechtvaardige disbalans te corrigeren door het kinderstemrecht in te voeren. En dan niet vanaf 16 jaar, zoals je weleens hoort, maar veel radicaler: vanaf 6 jaar (omdat het wel handig is als de kiezertjes kunnen lezen).

Nu denkt u misschien: maar stemmen, dat gaat kinderen boven de pet. Dit argument, zo schrijft filosoof John Wall, is in het verleden ook gebruikt om het stemrecht te onthouden aan vrouwen, mensen van kleur of armen. Het is bovendien ongeldig: in geen enkele democratie is competentie voor volwassenen een voorwaarde om te mogen stemmen. Nog een tegenargument: kinderen begrijpen politieke consequenties niet goed. Maar, schrijft Wall, welke volwassene begrijpt complexe zaken als oorlog of klimaat wel ten volle? Iedereen stemt op basis van zijn eigen ervaring en kennis. Het mooie van een representatieve democratie is dat een parlement vervolgens de som is van al onze inzichten.

Of wellicht denkt u: maar kinderen zijn niet onafhankelijk genoeg. Wederom zegt Wall: ook volwassenen worden voortdurend beïnvloed door anderen. En als ouders of leraren druk zouden uitoefenen op kinderen, dan zou dat zeer fout zijn, maar eventueel verwerpelijk gedrag van anderen mag geen reden zijn om iemand het stemrecht te ontzeggen.

Invoering van het kinderstemrecht zou zelfs een nieuw tijdperk van helderheid en daadkracht kunnen inleiden. Historicus Maartje Janse twitterde over waarom mensen vaak zo lang ontkennen dat er een probleem is, bijvoorbeeld met klimaatverandering. Als je erkent dat er iets mis is moet je namelijk toegeven dat je iets fout deed en tot actie overgaan om je positieve zelfbeeld in stand te houden. Kinderen, overpeins ik, hebben daar echter geen last van: zij hebben nog geen schuld aan die problemen, en kunnen dus ongehinderd door blaam- en zelfbeeldissues de waarheid onder ogen zien en actie eisen.

Bovendien is het mijn ervaring dat veel kinderen een prima bullshitradar hebben. Het zou op zijn minst verfrissend en op zijn best revolutionair zijn als politici hun beloftes en plannen noodgedwongen zo moesten formuleren dat ook een basisscholier ze kan begrijpen; zonder wollige vaagheid of draagvlakmasserende meel in de mond.

Er is een uitdrukking: ‘We hebben de aarde niet geërfd van onze ouders, maar te leen van onze kinderen.’ We leven op hún planeet, het gaat over hún toekomst. Zij zijn onze hoop. Ze laten zien dat ze gehoord willen worden. Geef ze een stem.