dit is de website van Asha ten Broeke

/ ashatenbroeke@gmail.com / over asha ten broeke / zoeken

‘Elke vezel in het hart van veel ervaren klimaatwetenschappers wil schreeuwen: ‘Zie je wel! We zeiden het toch?!’, zei onderzoeker Susanne Moser tegen de NRC. Ze sprak over het pas verschenen IPCC-rapport: een diep verontrustende samenvatting van wat we al wisten over klimaatverandering. ‘We worden getraind om ons hoofd en ons hart volledig gescheiden te houden’, zei Moser, maar er is wanhoop, angst en verdriet onder haar collega’s. ‘Deels omdat ze zelf kinderen hebben, en deels omdat zij heel duidelijk zien wat voor ramp er aan de hand is.’

De tijd dat onderzoekers hun kennis simpelweg over de schutting gooiden en er vanuit gingen dat het goed kwam, is voorbij. In The Guardian noemde een Britse hoogleraar ons toekomstig klimaat ‘een soort hel op aarde’. Een van zijn collega’s vertelde over onwaarschijnlijk maar niet onmogelijk onheil, zoals het instorten van de ijsplaten die de gletsjers op Antarctica tegenhouden of het stilvallen van de warme golfstroom. Zijn woorden: totaal catastrofaal. In een uitgelekte conceptversie van het IPCC-rapport stonden nog deze zinnen: ‘Het leven op aarde kan zich herstellen van een drastische klimaatomslag […]. De mens kan dat niet.’

Dit zou je kunnen alarmeren: als experts al willen schreeuwen over hel en doem, dan is het vast menens. Of niet. ‘Onversneden politiek activisme van het IPCC’, twitterde wetenschapsredacteur Maarten Keulemans over dat concept-citaat. Hij noemde het uiteindelijke rapport ‘politiek aangekleurd’, soms overdreven. Hij is niet de enige die er zo over denkt.

Nou zit ik genoeg om Twitter om te weten dat ‘activist’ in deze context geen compliment is, maar een woord voor iemand met onvoldoende oog voor de feiten; iemand die misschien zelfs bereid is om loopjes te nemen met de waarheid als dat qua idealen beter uitkomt. Maar ik vraag me af of dit idee geen nuance behoeft. Wat als een activist ook iemand kan zijn die alle feiten bestudeerd heeft en tot de oprechte conclusie is gekomen dat er iets moet gebeuren onder moeders paraplu? Iemand die zoveel weet over de gevolgen van een misstand dat zwijgen niet meer lukt? Wat als activisme niet per se het tegenovergestelde is van nuchtere feitelijkheid, maar het logische verlengde ervan? Een zinvol huwelijk tussen emotie en kennis: activisme als welingelichte woede, als gecondenseerde frustratie over wat er aantoonbaar aan de hand is, omgezet in iets nuttigs. In actie.

Columnist Marcia Luyten schreef dat dit niet de tijd is om neutraal te zijn. Ze zag de premier over het IPCC-rapport tutten dat maatregelen wel ‘haalbaar en betaalbaar’ moeten blijven en vond het ‘hoog tijd dat wetenschappers, gewapend met hun objectieve feiten, even dringend en dwingend de macht belobbyen als de vertegenwoordigers van het bedrijfsleven doen.’ Ik zou verder willen gaan: laat wetenschappers zich niet alleen wapenen met feiten, maar ook met hun verdriet en hun woede. Met hun hart.

Die objectieve feiten zijn immers al heel lang bekend en leiden vooralsnog tot te weinig daden. Maar misschien kan emotie het tij nog keren. Democratie is sentimenteel, schreef filosoof Elizabeth Cantalamessa op Aeon; in een democratie is niet de rede het belangrijkst, maar het gevoel. De waarheid zal ons niet bevrijden, betoogde ze, want niet iedereen erkent dezelfde feiten en mensen die anders over dingen denken hebben de neiging om autoriteit toe te kennen aan andere bronnen. Maar als je je emoties kunt delen, als je een gevoel bij iemand kunt oproepen, dan kan diegene een nieuw perspectief aannemen, al is het maar voor even.

Cantalamessa haalde de Duitse filosoof Fichte aan, die vond dat het daarom de plicht was van elke publieke intellectueel – dus ook wetenschappers – om gevoelens te inspireren bij hun medeburgers. En ze zo aan te zetten tot actie, want Fichte vond dat de mens niet alleen op aard was om zich te laten informeren, maar vooral om te doen. Of, zoals zijn tijdgenoot Goethe zei: ‘Het is niet genoeg te weten, men moet ook toepassen. Het is niet genoeg te willen, men moet ook handelen.’

Greta Thunberg riep ziedend ‘Hoe durven jullie!’ op een VN-klimaattop en kreeg miljoenen demonstranten op de been. De weg van emotie naar actie is korter dan die van ratio naar beleid. Dus waarom zouden we klimaatwetenschappers hun activisme verwijten? Laat ze zoveel mogelijk mensen aansteken met hun boosheid en zorgen. Laat ze schreeuwen. Schreeuw met ze mee. We hebben tenslotte maar één aarde, en dus geen plek voor een hel.

© Asha ten Broeke. Alle rechten voorbehouden.