Dat klaarkomen bijzonder lekker is, daarover hoeven we niet te discussiëren. Maar heeft het vrouwenorgasme ook nut?

Daar lig je dan. Je hoofd is met plakband vastgemaakt aan een hersenscanner. Je moet je ogen dichtdoen en niet bewegen. In je anus zit een sonde die controleert of je straks, nadat je partner je enigszins voorzichtig heeft gevingerd, ook echt een climax hebt bereikt.

Dit klinkt misschien als een scène uit een foute doktersroman, maar in feite gaat het hier om een volkomen serieus onderzoek van het Universitair Medisch Centrum in Groningen. Onderwerp van de studie: het vrouwenorgasme. Om precies te zijn zoeken de Groningers naar het antwoord op een vraag die wetenschappers van allerlei pluimage al decennia bezig houdt: hoe en waarom komen vrouwen eigenlijk klaar tijdens de seks?

Zo op het eerste gezicht lijkt een noodzaak voor het vrouwenorgasme namelijk te ontbreken. Een vrouw hoeft bijvoorbeeld geen hoogtepunt te beleven om zwanger te kunnen worden. Zelfs van verkrachting kan ze in verwachting raken (in de categorie ‘onplezierige statistieken’: in zeven procent van de gevallen gebeurt dat ook, volgens cijfers van het RIVM).

Waar bij het mannenorgasme de spiersamentrekkingen nodig zijn om het sperma van A naar Baarmoeder te krijgen, en het bijbehorende lekkere gevoel zorgt dat een man niet halverwege een vrijpartij afhaakt, is het vrouwenorgasme zo op het oog voor de voortplanting een nogal nutteloze, zij het uitermate plezierige, aangelegenheid. Energieverspilling, zou je haast zeggen. Maar de evolutie staat niet bekend als een proces dat vaak nutteloze, energieverslindende hobby’s in stand houdt. Er moet dus meer aan de hand zijn.

Daar wilden de Groningse wetenschappers alles over weten, vandaar dat ze twaalf vrouwen in hun hersenscanner plakten. Misschien zou het brein van de klaarkomende dames licht werpen op de kwestie. Over het ‘hoe’ van het vrouwenorgasme ontdekten ze iets interessants. Een vrouw komt alleen tot een climax als de hersengebiedjes die betrokken zijn bij plannen en nadenken inactief worden. Blijft ze piekeren, dan kan haar partner vingeren tot hij een ons weegt, maar een hoogtepunt komt er niet.

Pas bij een piekerstop loopt de hersenactiviteit in het genotscircuit van de hersenen op. De hersenonderdelen in dit circuit hebben gemeen dat ze allemaal erg gevoelig zijn voor dopamine, dezelfde signaalstof die ook in het brein aanwezig is als iemand bijvoorbeeld net een snuif cocaïne heeft genomen. Dat verklaart dus netjes hoe een vrouw tot een seksuele climax komt en waarom dat lekker is. Maar het zegt vrij weinig over de vraag waarom het orgasme überhaupt plaatsvond.

=

Daar zijn natuurlijk wel theorieën over. Eén van de oudste stelt dat het vrouwenorgasme weliswaar niet absoluut nodig is voor een zwangerschap, maar misschien wel de kans op bevruchting vergroot. Dat werkt zo. Wanneer een vrouw klaarkomt, trekt haar baarmoedermond samen. Het zou kunnen dat die baarmoedermond tijdens dat proces als het ware in de zojuist uitgestorte spermavoorraad dipt en het verse zaad vervolgens mee naar binnen zuigt, richting eicel.

Dit upsuck-mechanisme – zo heet het echt – was aan het eind van de negentiende eeuw al waargenomen door de nogal nieuwsgierige arts Joseph Beck. In zijn nauwgezette verslag is te lezen hoe hij een 22-jarige blondine met acne en een hele flinke baarmoederverzakking met zijn vinger stimuleerde, waarna de duidelijk van buitenaf zichtbare baarmoedermond ‘vijf tot zes keer achter elkaar “naar adem hapte”…’., als een vis die een blubmondje maakt.

Helaas voor Beck en co bleek uit nader onderzoek dat het upsuck-mechanisme niet zo’n belangrijke rol speelt bij de bevruchting. Twee wetenschappers maakten bij wijze van experiment een soort nepsperma van maizenapap en een stof die zichtbaar te maken is met een röntgenapparaat. Nadat ze het papje bij de vrouw hadden ingebracht, masturbeerde zij tot ze klaar kwam. Een röntgenfoto liet zien dat het zaad – blubbende baarmoedermonden ten spijt – niet daadwerkelijk richting eicel werd gezogen. Exit upsuck-theorie.

=

Misschien zoeken we het de verklaring voor het vrouwenorgasme op de verkeerde plek. Wellicht moeten we niet bij de vruchtbaarheidsartsen zijn, maar bij de evolutiebiologen. Enter Desmond Morris. Hij schreef in 1969 in zijn veelgelezen en invloedrijke boek ‘De naakte aap’ over maar liefst twee voortplantingsvoordelen van het vrouwenorgasme. De eerste heeft te maken met zwaartekracht. ‘Elke reactie die vrouwen horizontaal houdt wanneer de man ejaculeert en ophoudt met copuleren heeft een groot voordeel’, schreef Morris. Oftewel: het is handig als een vrouw na het vrijen nog wat blijft liggen, want dan loopt de sperma in plaats van langs haar benen zo, hup, haar baarmoeder in.

Deze overweging raakte echter al gauw in de wetenschappelijke vergetelheid, al was het maar omdat we allemaal weten dat er veel meer manieren zijn om seks te hebben dan de positie waarbij de vrouw horizontaal op haar rug verkeert. Het tweede voordeel dat Morris opperde bleef langer in zwang. Hij stelde dat de optie van een regelmatige wip er in de oertijd voor zou hebben gezorgd dat mannen niet wegliepen naar andere vrouwtjes, maar in plaats daarvan iedere avond braaf naar de thuisgrot kwamen om hun buffel te delen en te helpen met het verzorgen van kwetsbare baby’s. De vrouwelijke seksdrive, aangejaagd door haar behoefte aan een orgasme, bestond dus voor de paarbinding. Oftewel: zodat prehistorische dames konden zorgen dat hun holbewoner niet zou begeren zijns naasten vrouw.

Biologiehoogleraar Elizabeth Lloyd van de Indiana University heeft echter niet zoveel op met paarbinding als verklaren voor het vrouwelijke klaarkomen. In haar boek The case of the female orgasm wijst ze er onder meer op dat de apensoort waar de vrouwtjes die het vaakst klaarkomen – de bekende seksbeluste bonobo’s – beslist niet aan stelletjesvorming wordt gedaan. En de apen die wel aan de monogame langetermijnrelatie gaan – gibbons, bijvoorbeeld – hebben soms juist jarenlang geen seks. Bij hen geldt: hoe langer de verkering duurt, hoe minder vaak er wordt gewipt. Een beeld dat ook de meeste mensen niet onbekend zal voorkomen. En dat past helemaal niet bij de gedachte dat het vrouwenorgasme vrouwen motiveert om met pret in bed een man voorgoed aan zich te binden. Exit Morris.

=

Ook de feministische antropoloog Sarah Blaffer Hrdy van de University of California in Davis heeft niets op met theorie van Desmond Morris. Zij vindt hem veel te mangericht: waarom zou je de climax van de vrouw puur en alleen verklaren door te bedenken wat dit voor de man zou hebben betekend? Hrdy gooide het perspectief om. Misschien heeft het damesorgasme wel evolutionair nut voor de vrouw zelf. En wel op deze manier: het helpt om haar kinderen – en daarmee haar eigen genen – betere overlevingskansen te geven.

Hrdy baseert deze gedachte op observaties die zij deed bij apen. Bij veel apensoorten is het mannetje de baas van de groep. Uit hoofde van zijn functie mag hij seks hebben met alle vrouwtjes, en hij verwekt dan ook de meeste kinderen. Maar eens in de zoveel tijd vindt er in dit politieke landschap een machtswissel plaats. De nieuwe alfaman heeft dan een groep vrouwtjes voor zich die allemaal nog druk bezig zijn de baby’s van de vorige topaap te zogen. Slecht nieuws voor zijn genen, want zolang de dames zogen kunnen ze niet van hem zwanger worden. Dus wat gebeurt er: niet zelden vermoordt de nieuwe leideraap alle babyaapjes om met een schone lei te kunnen beginnen met het verspreiden van zijn eigen zaad.

Dit is natuurlijk ontzettend sneu voor de vrouwtjes, en evolutionair onhandig bovendien, want al die moeite van het paren, zwanger worden en zogen is na zo’n partijtje kindermoord voor niets geweest. Er is geen DNA doorgegeven aan de volgende generatie. Vandaar dat vrouwenapen zichzelf tegen dit scenario beschermen. Hrdy ontdekte dat ze dat doen door in hun vruchtbare periode seks te hebben met heel veel mannetjes. Zo blijft onduidelijk wie de vader van het kind is, en een mannetjesaap zal niet snel een jong vermoorden dat misschien wel door hemzelf verwekt is. En wat zorgt er nou voor dat deze dames voldoende gemotiveerd zijn om al seksend deze kindermoordverzekering af te sluiten? Precies: een fijn orgasme.

Helaas voor Hrdy signaleert Elizabeth Lloyd ook bij deze theorie de nodige problemen. Zo wijst zij erop dat hoewel de meeste apenvrouwtjes, precies zoals Hrdy zegt, buitengewoon fanatiek in het rond vrijen, de dames bij deze inspanningen maar zelden klaarkomen. Bij de beermakaken komen de vrouwtjes bijvoorbeeld, afhankelijk van het mannetje, in vijf tot veertig procent van de vrijpartijen tot een hoogtepunt. Exit Hrdy.

=

Volgens Lloyd is er in alle redelijkheid maar één reden aan te wijzen waarom vrouwen kunnen klaarkomen: omdat mannen het kunnen. Dat klinkt zo op het eerste gezicht een beetje alsof we terugkeren naar de wat ouderwetse mangerichte theorie van Desmond Morris, maar dat valt reuze mee. Het gebeurt namelijk in de biologie vaker dat de ene sekse op het eerste gezicht nutteloze kenmerken van de andere sekse heeft, gewoonweg omdat het evolutietechnisch gezien teveel gedoe was om dat ene kenmerk er voor die ene sekse uit te slopen. Denk maar aan de mannentepel: die heeft ook niet echt een functie, maar zit er omdat vrouwen hun tepels heel erg nodig hebben voor het voeden van hun jonkies en het de natuur teveel werk was om ze speciaal voor het mannenmodel actief weg te bezuinigen.

De omdat-hij-het-kan-kan-zij-het-ook-theorie klopt met wat we weten over hoe onze geslachtsdelen in de baarmoeder worden aangelegd. Wanneer een embryo zich begint te ontwikkelen is er namelijk geen verschil tussen jongens en meisjes. Die komen er pas na een paar weken. Zelfs bij volwassenen kun je nog zien dat de geslachtsdelen in beginsel uit hetzelfde loodgieterswerk zijn ontstaan. Zo kun je aan de balzak zien dat ze ooit beginnende schaamlippen zijn geweest: daarom zit er een naadje op. En daarom heeft de clitoris, net als de penis, zwellichamen die vol bloed kunnen lopen.

En niet alleen qua schaamstreekanatomie komen mannen en vrouwen overeen. Uit het breinonderzoek van de Groningse wetenschappers bleek namelijk dat vrouwen dezelfde hersenactiviteit hebben tijdens het klaarkomen als mannen. En uit een Amerikaanse analyse van tientallen studies onder tienduizenden mensen blijkt dat waar het aankomt op libido, vrouwen niet onderdoen voor de kerels. Allemaal aanwijzingen dat vrouwen zijn toegerust met dezelfde functies en mogelijkheden als een man, en die ook gebruiken. Sterker nog: het is iets van de afgelopen honderd, honderdvijftig jaar dat de vrouw wordt gezien als het preutse geslacht. Daarvoor stonden de dames algemeen bekend om hun wellust.

En die wellust heeft misschien ook wel weer zo zijn nut gehad. Aangezien je aan een mensenvrouw niet kan zien wanneer ze vruchtbaar is – vrouwen worden niet krols, en in tegenstelling tot bij de chimpansee zwelt haar achterwerk niet roze op – moet er een hoop worden gesekst voordat het raak is. Na drie maanden proberen is de kans op zwangerschap bij mensen maar dertig procent. En dat hebben van heel erg veel seks ging vast ook in prehistorische tijden een stuk gemakkelijker als de vrouw ook lekker vaak goede zin had. En bovendien, het zou zonde zijn om niet te gebruiken wat de evolutie je heeft gegeven: een prachtig lijf dat heerlijk kan klaarkomen.

Met dank aan seksuoloog en psycholoog Ellen Laan (AMC) voor haar toelichting over het vrouwenorgasme en anatomie.