Op 6 juli, volgens klimaatwetenschappers de warmste dag op aarde in 125.000 jaar, kondigde oliegigant TotalEnergies aan dat het bedrijf het leeuwendeel van zijn geld zal blijven investeren in fossiele brandstoffen. Dezelfde dag gaf Shell-CEO Wael Sawan een interview waarin hij het ‘gevaarlijk en onverantwoordelijk’ noemde om de productie van olie en gas terug te dringen.

Uiteraard had hij er een mooi praatje bij. Als we Sawan moeten geloven, is het niet dat de aandeelhouders van Shell dollartekens in hun ogen hebben na de winst van bijna 40 miljard van vorig jaar; het is dat hij zich oprecht zorgen maakt over arme huishoudens die de gestegen energiekosten moeten ophoesten. Bovendien is hij trots: Shell heeft nu al voldaan aan het voornemen om de productie van fossiele brandstoffen voor 2030 met 20 procent terug te dringen. Het bedrijf heeft namelijk een deel van zijn boorlocaties verkocht aan een ander olieproducent – een ingreep die de administratie kloppend maakt, maar waarvan het klimaat niet onder de indruk zal zijn.

Ook in Nederland was er geen gebrek aan fraaie woorden. Shell wil op de Tweede Maasvlakte een waterstoffabriek bouwen van hout en ecowol, met rondom een duinlandschap voor vogels. In de Volkskrant schetste hoogleraar en voormalig Shell-medewerker Gert Jan Kramer een rooskleurige toekomst: de zware industrie kan in 2050 volledig klimaatneutraal en circulair zijn, en bedrijven weten intern vaak al hoe dat technisch kan.

Daar zitten wel een paar haken en ogen aan. Zoals: het is gelul. Uit wat klasse graaf- en rekenwerk van Investico blijkt dat de chemie- en raffinagesector fiks zal moeten krimpen om aan alle duurzaamheidseisen te voldoen. ‘Rapporten draaien er omheen. De bedrijven die het betreft, zoals DOW, Shell of ExxonMobil, zwijgen er liever over’, schrijft Investico. Maar er is – volgens de cijfers van Kramer zelf – gewoon meer energie nodig dan men kan maken om deze industrieën in de huidige omvang te vergroenen.

Daarbij rekenen de bedrijven er zelf ‘stilletjes op om in 2050 nog steeds grote hoeveelheden fossiele aardolie in Nederland te verwerken – tot wel zeventig procent van het huidige. De geproduceerde benzine en diesel gaat dan naar naar veelal armere landen, waar minder strenge klimaatregels gelden.’ En die eco-knuffelige waterstof van Shell? Die wil het bedrijf gebruiken om verderop in de haven onder andere diesel te raffineren, meldt Investico. Terwijl ze ons in slaap sussen met zoete beloftes bereiden deze industriële bedrijven zich rustig voor op een diep fossiele toekomst, waarin ze, net als nu, fluitend geld verdienen aan de verwoesting van onze enige planeet.

We gaan het deze verkiezingstijd vast weer regelmatig horen: dat het bedrijfsleven onmisbaar is in de overgang naar een duurzame samenleving. Dat we het allemaal niet zonder hen kunnen. Maar de waarheid is: we kunnen het niet mét hen.

Grote bedrijven zijn namelijk gemaakt om elke vorm van verantwoordelijkheid te ontlopen. Dat is de aard van het beestje. Ze zijn in de loop der tijd zo gestructureerd dat ze zowel fysiek als legaal als moreel op grote afstand staan van de gevolgen van hun activiteiten, schrijft hoogleraar David Whyte in zijn boek Ecocide.

Zo is, omdat grote bedrijven zelf rechtspersonen zijn, geen enkel individu echt aansprakelijk. En CEO’s voelen dat dan ook niet zo, stelt Whyte. Dus nemen ze alle beslissingen, ook over leven en dood, vanuit economisch oogpunt. Uitbuiting, vernietiging en uitroeiing doen er minder toe dan de vraag wat goed is voor de aandeelhouders. ‘Ze kunnen zich blijven focussen op winst maken zonder dat ze ooit de menselijke gevolgen van hun beslissingen hoeven te zien of kennen’, schrijft Whyte. Hij noemt grote bedrijven ‘de dodelijkste menselijke uitvinding’. De ondertitel van zijn boek is dan ook: ‘Kill the corporation before it kills us’.

Dat is een uitstekend advies. Het is tijd dat politici eerlijk zijn: BV Nederland gaat ons niet redden. Sterker nog: als ze grote bedrijven blijven vertrouwen, zullen die bedrijven ons zonder aarzeling of wroeging de afgrond in rommelen. De winst zal zijn voor de aandeelhouders, maar de prijs zal betaald worden door al het leven op aarde.