‘Demonstreren is een grondrecht, maar…’. Dat was het thema onder rechtse politici, vorige week tijdens het Kamer-debat over het demonstratierecht. Het CDA: ‘Maar geen excuus voor anarchie.’ VVD: ‘Maar de wet aan je laars lappen, dat mag niet.’ SGP: maar ‘niet om je zin te krijgen’. En dan was er NSC, die zoals vaker alleen qua vorm maar niet qua inhoud afweek van het format: ‘Onruststokers mogen niet het demonstratierecht kapen van gezagsgetrouwe burgers.’

De onruststokers in kwestie zijn boeren, pro-Palestina-demonstranten, maar vooral Extinction Rebellion (XR). ‘Waarom mogen klimaatactivisten zich elke week misdragen? Waarom staan we dit toe?’ mopperde JA21. De PVV jammerde over ‘klimaatfanatici’ die het demonstratierecht uithollen. ‘Actievoerders gaan bij wegblokkades te veel hun goddelijke gang’, klaagde VVD-Kamerlid Ingrid Michon. En ook de VVD-minister van Justitie was er wel klaar mee.

Op rechts bleek er steun te zijn voor een hele trits moties die allemaal op hun eigen manier aan het demonstratierecht pielen. JA21 wilde een ‘wasstraat’ waarin ‘wetsovertredende demonstranten’ meteen beboet worden. De VVD stelde voor om tijdens protesten met camera’s naar activisten loeren om zo de ‘aanwezigen te registreren’, en onkosten op ze te verhalen. Michon ziet ook graag een aparte wet voor het bestraffen van mensen die ‘vitale infrastructuur’ blokkeren.

Met andere woorden: demonstraties die we niet zo leuk vinden maken we duur en strafbaar, en Big Brother is watching you.

Michon kijkt daarbij al geruime tijd verlekkerd naar de Public Order Act; een buitengewoon antidemocratische Britse wet waarmee demonstranten maandenlange celstraffen kunnen krijgen als hun protest ook maar een klein beetje overlast geeft. Afgaand op eerdere Kamerdebatten spreekt het Michon aan dat onder die Act het demonstratierecht voorwaardelijk wordt: verstoor je de openbare orde, dan ben je niet aan het demonstreren. Plak je je vast aan infrastructuur, dan geldt het demonstratierecht niet meer. En blokkeer je iets als de A12 – ze noemde dit vorige week specifiek – dan krijg je extra straf. ‘Want ik wil gewoon van dit fenomeen af’, voegde ze er aan toe. ‘Dit moet gewoon stoppen. En wat werkt, dat werkt.’

Oftewel: mensen hebben alleen grondrechten als ze actievoeren op een manier die de staat welgevallig is. Gezagsgetrouw, niet op een vervelende plek. Ook de BBB wilde weten of die Britse wet ‘iets voor in Nederland is’. De minister: ‘Dat nemen we zeker mee.’

Binnenkort stemt de Eerste Kamer over een wetsvoorstel dat diezelfde minister het recht geeft om ‘ondermijnende organisaties’ zonder tussenkomst van de rechter te verbieden wanneer deze ‘een cultuur van wetteloosheid creëert […] door het stelselmatig plegen van strafbare feiten’, de rechtsorde aantast en ‘de Nederlandse samenleving of delen daarvan ontwricht’. De wet was eigenlijk bedoeld om criminele motorbendes vlotjes te kunnen oprollen, maar zo vaag geformuleerd dat activisten en juristen vrezen dat het ook gebruikt kan worden om, zeg, XR te verbieden.

Met dat wetsvoorstel in mijn achterhoofd begon me iets op te vallen aan de precieze woorden die rechtse politici kozen tijdens het demonstratierechtdebat. Michon zei (mijn cursiefjes): ‘Je kunt niet onder het mom van “maar ik doe het vreedzaam” gewoon je eigen goddelijke gang blijven gaan. Dat is precies de maatschappelijke ontwrichting die je nu ziet door demonstraties.’ En: ‘We moeten inzoomen op die kleine groep die onder het mom van demonstreren […] de rechtsorde volstrekt ondermijnt.’ De PVV sprak over ‘ondermijnende organisaties als Extinction Rebellion.’ En: ‘De ordeverstorende en wetovertredende acties hebben niets te maken met protesten van burgers die zich niet gehoord voelen’. En ook de minister deed weer mee: hij wilde kijken naar demonstraties waarbij ‘het doel […] het ontwrichten van onze maatschappij is.’

Laat ik het zo zeggen: als ik als rechtse politicus alvast zou willen voorsorteren op het verbieden van Extinction Rebellion, dan zou ik het precies zo aanpakken.

Het is onvoorstelbaar schraal. En onnodig: als Kamerleden zo graag van de A12-blokkades af willen, kunnen ze ook gewoon de fossiele subsidies afschaffen. Dat er zoveel politici zijn die liever onze democratie slopen dan dat ze goed klimaatbeleid maken, zegt veel over de tijd waarin we leven.