Zonder orgasme bereikt het zaad van een man nooit de baarmoeder. Maar waarom kunnen vrouwen eigenlijk klaarkomen? Volgens sommige wetenschappers is het vrouwenorgasme nutteloos: een evolutionair ongelukje. Maar klopt dat wel?

Bij mannen is het simpel: een orgasme is nodig om het zaad van bal naar baarmoeder te krijgen. Zonder die heerlijke spiersamentrekkingen blijft het sperma waar het is, vindt er dus geen bevruchting plaats en blijf je achter zonder nageslacht – een onoverkomelijk evolutionair nadeel. Bovendien is het genot dat een orgasme veroorzaakt handig, want het zorgt ervoor dat mannen vrijwel altijd bereid zijn tot seks. Zou seks voor de mannen niks aan zijn, dan zou het voor de vrouwen een hele toer zijn om ze tijdens hun vruchtbare periode te bewegen tot een vrijpartij.

Het mysterieuze vrouwenorgasme
Het vrouwenorgasme is echter met een stuk meer mysterie omgeven. Als veel-seks-verzekering stelt het niet zoveel voor: veel vrouwen komen lang niet bij elke vrijpartij klaar en het vrouwenorgasme is geen voorwaarde voor een geslaagde bevruchting. Veel wetenschappers concluderen dan ook dat het vermogen van de dames om klaar te komen geen enkel nut heeft. Het is eerder een evolutionair oeps-momentje, dat we danken aan het mannelijk orgasme.

De inmiddels overleden evolutiebioloog Stephen J. Gould is één van de wetenschappers die dit denken. Hij vergelijkt het vrouwenorgasme met de mannentepel: hoewel het een volstrekt nutteloos ding is, zit het niet in de weg bij de strijd om te overleven. Daarom was er geen reden voor de natuur om actief aan de slag te gaan met het wegwerken van de mannentepel of het vrouwenorgasme. Gewoon lekker laten zitten lag meer voor de hand, zeker als je je realiseert dat alle embryo’s in de eerste weken van een zwangerschap lichamelijk precies hetzelfde zijn. Dat geldt ook voor hun geslachtsdelen. Pas na een week of zes beginnen de jongetjes zich van de meisjes te onderscheiden. Daardoor delen ze een groot deel van hun ‘bouwplan’ – waaronder tepels en de mogelijkheid om klaar te komen bij de seks.

Het upsuck-mechanisme
Maar niet iedereen denkt dat het vrouwenorgasme een soort verrukkelijk ongeluk was. Bob Naghtigall, gynaecoloog aan de Universiteit van California in San Fransisco, houdt de optie open dat het vrouwenorgasme toch nuttig is bij de bevruchting. Een groot onderzoek is nooit gedaan, weet hij, maar hij houdt het voor mogelijk dat de samentrekkingen van de klaarkomende baarmoeder “potentieel handig zouden kunnen zijn bij het spermatransport.” Dat zou ongeveer zo in zijn werk moeten gaan: als een vrouw klaarkomt terwijl er sperma in haar vagina zit, dan trekt de baarmoedermond op zo’n manier samen, dat ze zichzelf als het ware in het sperma dipt en wat van het zaad mee naar binnen trekt – een mechanisme dat in het Engels oneerbiedig bekend staat als upsuck.

Het idee voor het upsuck-mechanisme gaat al mee sinds het eind van de negentiende eeuw, toen de overenthousiaste arts Joseph Beck het zuigen van de baarmoedermond zelf waarnam. Zijn proefpersoon was een 22-jarige blondine die, zo schrijft hij, niet alleen last heeft van acné, maar ook van een baarmoeder die zo verzakt is dat ze een beetje uit haar vagina piept, zodat eventuele upsuck duidelijk zichtbaar is. Nadat hij de baarmoeder met zijn vinger heeft gestimuleerd, ziet hij hoe “de baarmoedermond zichzelf meer dan drie centimeter opende en vijf tot zes keer achter elkaar ‘naar adem hapte’…”. Dit alles, zo merkt hij op, deed hem een beetje denken aan de mond van een bluppende vis. Latere onderzoeken hadden de grootste moeite dit spectaculaire resultaat te repliceren, en daarom blijft het vooralsnog onzeker of het upsuck-mechanisme bestaat en of het vrouwenorgasme nut heeft bij de bevruchting.

Rijke man, meer lol
Maar zelfs als het klaarkomen van de vrouw niet helpt bij spermatransport, kan het damesorgasme toch een functie hebben. Bioloog Randy Thornhill ontdekte dat vrouwen vaker klaarkomen als ze seks hebben met een aantrekkelijke man. Onder aantrekkelijk verstaan we in dit geval zowel het subjectieve oordeel (“ben ik in bed gekropen bij een knap heerschap?”) als de mate van symmetrie in het lichaam en gezicht van de man. Symmetrie staat in de evolutiebiologie bekend als een aanwijzing dat iemand genetisch in orde is en bovendien geen enge, misvormende ziektes heeft gehad. Zou het orgasme een manier zijn waarop het onderbewustzijn van de vrouw haar vertelt dat het met haar minnaar wel snor zit?

Daar lijkt het wel op. Thomas Pollet en Daniel Nettle van Newcastle University vroegen Chinese vrouwen hoe vaak ze klaarkwamen als ze met hun man vreeën. Nadat ze hadden gecompenseerd voor zaken als gezondheid, geluk, opleidingsniveau en ‘verwestering’, bleek het inkomen van de man de grootste rol te spelen in de hoeveelheid orgasmes. Dit delen de Chinese vrouwen overigens met de Japanse makaak: de aapdames van deze soort vertonen het vaakst orgasmeachtig gedrag als ze seks hebben met een mannetje met een hoge status.

Het orgasmesignaal
Het feit dat je een orgasme krijgt is dus een belangrijk signaal voor de vrouw zelf – een conclusie die nog eens bevestigd wordt als je kijkt hoe het er tijdens het vrijen precies aan toegaat in een vrouwenbrein. Gert Holstege, van de Rijksuniversiteit Groningen, stopte twaalf vrouwen in een hersenscanner en vroeg toen hun partners om ze te vingeren tot ze klaarkwamen. De meeste vrouwen kostte dat enige moeite: de situatie was niet bepaald romantisch en naar alle waarschijnlijkheid voelden ze zich bekeken (wat natuurlijk enigszins terecht was, aangezien Holstege en co op dat moment in hun brein koekeloerden). En dit was daar te zien: de hersengebiedjes die betrokken zijn bij angst, waren ook nu actief. En, zo ontdekte Holstege, totdat die gebiedjes weer uitgingen, konden de partners stimuleren tot ze een ons wogen, maar klaarkomen deed de vrouw niet.

Een vrouw krijgt dus alleen een orgasme als ze geen angst voelt. Bovendien werpt het vrouwenbrein nog meer barrières op voordat er genoten kan worden. Zo zit er in de temporaalkwabben een netwerk van hersencellen dat, als het actief wordt, de communicatie tussen de geslachtsdelen en je gevoel van opwinding in de war gooit. En daarnaast moet een vrouwenbrein nog ‘toestemming’ geven voor een orgasme: als de prefrontale cortex – waar je planning, logica en ratio zit – niet meewerkt, wordt het niks.

Een bijzonder geslaagd ongeluk?
Kortom: voordat een vrouw klaarkomt, moet er aan een uitgebreide reeks voorwaarden voldaan worden. Die voorwaarden hebben iets met elkaar gemeen: samen zijn ze een soort ‘checklist’ waarmee je kunt controleren of je wel goed bezig bent. Heb je seks met iemand die knap is? Gezond? Voldoende status heeft? Je niet bang maakt? Staat je verstand er ook achter? Pas als het antwoord op al die vragen ‘ja’ is, volgt er een orgasme. En met dat orgasme volgt een stroom oxytocine, een hormoon dat ervoor zorgt dat je je nog meer verbonden voelt met je minnaar dan eerst. Als een soort bevestiging dat je de juiste keuze hebt gemaakt.

Nu de hamvraag. Zou zoiets ingewikkelds echt ontstaan zijn om vrouwen een soort onbewuste leidraad te geven over hun minnaar? Of is het vrouwenorgasme toch een toevalligheid, ontstaan omdat vrouwen de basis van hun apparatuur delen met mannen? Op die vraag krijgen we waarschijnlijk nooit antwoord. De kwestie of het vrouwenorgasme nutteloos is, is gemakkelijker. Vanuit psychologisch oogpunt is antwoord zonder meer: allesbehalve. Het nut voor de partnerkeus is daarvoor te groot. Biologisch gezien zijn er twijfels: het is onzeker of het vrouwenorgasme bijdraagt aan de bevruchting. Echt uitmaken doet het nu niet meer. Want zelfs als het vrouwenorgasme een evolutionair ongelukje is, is het misschien wel het meest geslaagde ongelukje ooit.


Nog een mysterie: de G-spot
Naar verluidt zit er in een vrouwenvagina een plekje dat supergevoelig is en – bij de juiste aanraking – kan zorgen voor een soort superorgasme. Eén van de eerste wetenschappers die erover schreef was Ernst Gräfenberg, en aan hem dankt het plekje dan ook zijn naam: de Gräfenberg-spot of kortweg G-spot. Hij zit volgens de meeste lezingen ongeveer drie centimeter van de vaginamond, aan de voorkant. De meeste kans om hem te vinden, volgens seksuologen, heb je als je een wijsvinger in de vagina steekt en een soort ‘kom eens hier’-beweging maakt. Het is waarschijnlijk het best bestudeerde stukje vagina in de geschiedenis.

Gräfenberg zelf hield het plekje ook verantwoordelijk voor de vrouwelijke ejaculatie (squirten, in goed Nederlands). Dit zou bijvoorbeeld kunnen komen doordat er een klein kliertje zit, een soort vrouwelijke prostaat, dat bij aanraking niet alleen zorgt voor genot maar ook voor een straaltje vocht. Een andere lezing is dat de G-spot een soort knooppunt van zenuwen is, net als de clitoris, waardoor weliswaar niet het ejaculeren maar wel het superorgasme verklaard zou worden.

Tijdens wetenschappelijke onderzoeken en autopsies is zo’n vrouwenprostaat of zenuwknoop nooit gevonden. Maar dat wil nog niet zeggen dat de G-spot niet bestaat. Een deel van de vrouwen heeft namelijk wel degelijk een supergevoelig plekje in haar vagina. De verklaring is alleen wat minder mysterieus, denken wetenschappers nu. Als een vrouw opgewonden wordt, zwelt haar clitoris op. Nu is de clitoris net een ijsberg: maar een heel klein deel ligt aan de oppervlakte. Het grootste deel van het zwellichaam ligt onder de huid. En dat deel begint bij hevige opwinding tegen de vaginawand aan te drukken. Door dat drukpunt te stimuleren, stimuleer je dus toch eigenlijk de clitoris en dat kan voor een orgasme zorgen. De G-spot is dus niets anders dan de plek waar de clitoris tegen de vagina duwt. Bijkomend inzicht: er is eigenlijk geen verschil tussen het clitoraal en vaginaal orgasme (sorry, Freud).

Dit artikel verscheen op donderdag, 29 april 2010 op Kennislink