Nog geen week nadat ik in mijn column in Trouw beschreef hoe kleine zzp’ers (zoals ik) met hun rug tegen de muur komen te staan wanneer de plannen van de commissie van Dijkhuizen werkelijkheid zouden worden, is daar het regeerakkoord van Rutte II. Wie goed zoekt, vindt daar inderdaad twee paragrafen die op zzp’ers van toepassingen zijn. Het gaat om punt 106 van bijlage A, onder de kop ‘Invoering Winstbox’:

De verschillen in belastingheffing tussen ondernemers en werknemers zijn de afgelopen jaren toegenomen. Om meer evenwicht te bereiken zullen de ondernemersfaciliteiten waaraan het urencriterium is verbonden per 2015 met 0,5 mld. worden versoberd en/of afgeschaft.

Daarnaast worden deze kabinetsperiode stappen gezet om een winstbox in te voeren. Hierbij worden betrokken de zelfstandigenaftrek, fiscale oudedagsreserve, meewerkaftrek, startersaftrekken en de S&O-aftrek. Het bewerkelijke urencriterium kan dan komen te vervallen.

Dit is niet de meest, ahum, duidelijke passage in het regeerakkoord. Maar na enig speur- en overlegwerk denk ik dat dit is wat er staat:

• Rutte en co vinden dat ondernemers te weinig belasting betalen
• Om dit euvel te herstellen gaan ze een aantal regelingen per 2015 versoberen of afschaffen
• Het gaat daarbij om de ‘ondernemersfaciliteiten waaraan het urencriterium is verbonden’, dus om zaken als zelfstandigenaftrek en startersaftrek
• Er wordt ook een winstbox ingevoerd. (Een winstbox is een speciale box waarin het inkomen van ondernemers valt. Wat je verdient als zzp’er wordt dan dus niet meer belast volgens de gebruikelijke tarieven van 33 en 42 procent, maar volgens een vlaktaks van waarschijnlijk 28 procent (28,5 procent wordt ook genoemd).
• Dat oa de zelfstandigenaftrek hierbij ‘betrokken’ wordt, komt op mij over alsof deze maatregel wordt afgeschaft en we in ruil daarvan een winstbx met een lager belastingtarief krijgen.
• In ruil daarvoor hoeven we niet langer onze uren te registreren. Op zich aardig. Elders in het regeerakkoord staat ook nog dat het voor startende ondernemers gemakkelijker moet worden om grote bedragen te lenen (tot 150.000 euro in plaats van tot 50.000 euro).

Wat betekent dit allemaal voor onze collectieve portemonnees? De kranten zwegen hier vooralsnog over, en het Centraal Plan Bureau doet geen koopkrachtdoorrekeningen voor ondernemerts, dus ben ik zelf met behulp van wat mensen van twitter aan het redeneren en rekenen geslagen. (DISCLAIMER: ik ben géén financieel journalist, dus ik kan het fout hebben. Deze blogpost is een work in progress: wie het beter weet, wordt van harte uitgenodigd om een comment in te sturen).

Stichting ZZP Nederland meldt op haar website dat de maatregelen uit het regeerakkoord 220 euro netto per maand, per ondernemer gaan kosten. Die berekening lijkt in grote lijnen te kloppen: de afschaf van de zelfstandigenaftrek en de startersaftrek zou 300 per maand kosten, maar daarbij gingen we ervan uit dat het belastingtarief op 33/42 procent bleef. Wordt dat 28 procent, dan scheelt dat iets.

Maar het zit nog iets ingewikkelder dan dit. Dat komt omdat de winstbox een vlaktaks heeft, en de belasting zoals we die nu betalen niet. Wie nu als zzp’er een fantastisch jaar heeft, betaalt dus al gauw 42 procent belasting, terwijl de sappelaars 33 procent betalen. Wanneer alle zzp’ers onder een vlaktaks van 28 procent vallen, gaat die veelverdiener er vergeleken met de vorige situatie dus veel meer op vooruit dan de kleine zzp’er. Sterker nog: omdat de zelfstandigenaftrek verdwijnt is er een aanzienlijke groep kleine zzp’ers die er ondanks het fors lagere belastingtarief van 28 procent helemaal niet op vooruit gaat, maar juist flink op achteruit.

Het omslagpunt, zo berekenden diverse mensen die ik sprak, ligt rond de 33.000 euro. Wie jaarlijks meer winst maakt (let op: winst, geen omzet) dan dit vrij modale bedrag, gaat er dankzij de maatregelen in het regeerakkoord op vooruit omdat ze zoveel minder belasting betalen dat ze van het verdwijnen van de zelfstandigenaftrek geen last hebben. De kleine zzp’ers, zoals ik, die (veel) minder winst maken dan 33.000, gaan erop achteruit omdat hun belastingtariefvoordeel niet opweegt tegen het verlies van de zelfstandigenaftrek. (Dank aan Eveline van Acquoij en Hidde Boersma voor hun rekenwerk aan dit omslagpunt op twitter)

Rekenvoorbeeld: stel, je bent wetenschapsjournalist en je zet elke maand 2200 euro om (dat is ongeveer wat je in te komen hebt als je elke week een groot achtergrondartikel voor de Volkskrant schrijft. Dat u even weet dat we het hier niet hebben over een af-en-toe-een-stukje zzp’er, maar om een fulltime schrijver voor een prestigieus medium). Op jaarbasis is je omzet 26.400 euro. Dat is nog niet gelijk aan je winst, want je hebt kosten: wetenschappers bellen, met de trein naar interviews, laptop, kantoortje huren, noem maar op. Laten we voor het gemak aannemen dat die kosten 4400 euro per jaar zijn. Dan maak je 22.000 euro winst.

Onder het huidige stelsel mag je van die winst 7280 aftrekken (dit is het bedrag van de zelfstandigenaftrek in 2012. Over dit bedrag hoeft geen belasting te worden betaald. (Ben je bovendien starter, dan mag je nog eens 2123 euro aftrekken, maar dat doen we in dit voorbeeld niet). Vervolgens heb je recht op de MKB-winstvrijstelling, die 12 procent van de winst minus de zelfstandigenaftrek is. In dit voorbeeld is dat dus 12 procent van 14720, dus 1766 euro. Het belastbaar inkomen komt daarmee op 12954. Dit inkomen valt geheel in het 33,1 procents tarief, dus je zou 4288 euro belasting moeten betalen, ware het niet dat je als zzp’er recht hebt op algemene heffingskorting (2033 euro, in 2012) en arbeidskorting (voor inkomens tussen de 9295 en 21057 euro is dit 1611 euro). Deze heffingskortingen trek je af van de 4288 euro belasting die je anders had moeten betalen, dus in totaal gaat er 4288 – 2033 – 1611 = 644 euro naar de fiscus. (NB: Dit lijkt voor een werknemer misschien heel erg weinig, maar realiseert u zich alstublieft dat de ondernemer in mijn voorbeeld geen pensioenvoorziening heeft, geen arbeidsongeschiktheidsverzekering, geen geld krijgt bij ziekte of werkloosheid, zelf risico’s draagt voor niet-betalende klanten, zelf zijn scholing moet betalen, geen reiskostenvergoeding krijgt en bovendien ook nog eens 5 procent Bijdrage Zorgverzekeringwet richting fiscus moet overmaken, wat in dit voorbeeld neerkomt op nog eens 655 euro).

Nu de nieuwe situatie. Je maakt nog steeds 22.000 euro winst. Daarvan kan geen zelfstandigenaftrek meer worden afgetrokken. Of de MKB-winstvrijstelling blijft bestaan, kan ik uit het regeerakkoord niet opmaken. Op de site van de belastingdienst staat wel te lezen dat het sinds 2010 zo is dat ook ondernemers die niet aan het urencriterium voldoen recht hebben op deze vrijstelling. Aangezien Rutte II in het regeerakkoord meldt dat ze de ‘faciliteiten’ willen aanpakken die met het urencriterium verbonden zijn (en MKB Nederland niet huilend over straat ging na het polderoverleg), ga ik er optimistisch vanuit dat de MKB-winstvrijstelling blijft bestaan. Van de 22.000 euro trekken we dus 12 procent (2640 euro) af, waarmee ons belastbaar inkomen uitkomt op 19360 euro. Hierover betalen we in de nieuwe winstbox 28 procent oftewel 5421 euro vlaktaks. Daar gaat de algemene heffingskorting nog vanaf, en vermoedelijk ook de arbeidskorting. (LET OP: Dat zzp’ers die onder de winstbox vallen recht hebben op arbeidskorting is een aanname van me. Ik kon het in het regeerakkoord nergens terugvinden. Laten we in gedachten houden dat de PvdA in de aanloop naar de verkiezingen nog probeerde de arbeidskorting voor zzp’ers eraf te sneaken in haar CPB-berekeningen – de zogenoemde ZZP Boete ). Die arbeidskorting wordt volgens het regeerakkoord stapsgewijs omhoog totdat deze in 2017 500 euro hoger ligt dan nu. Met dat bedrag rekenen we even verder. Je betaalt 5421 euro belasting, minus de algemene heffingskorting van 2033 euro en de nieuwe arbeidskorting van (1611 + 500) euro, waardoor je in totaaal aan belasting moet betalen een bedrag 5421 – 2033 – 2111 = 1277 euro. Dat is bijna twee keer zoveel als dan eerst, en komt neer op ruim 50 euro extra belasting in de maand. Dit alles aannemende dat de ZZP-boete niet alsnog werkelijkheid wordt. (Zou dat wel het geval zijn, dan betaal je in de nieuwe situatie 3388 belasting, 2744 euro per jaar of 228 euro per maand meer dan eerst. In het doemscenario, waarin naast de zelfstandigenaftrek en de arbeidskorting ook de MKB-winstvrijstelling zou verdwijnen, loopt dit bedrag op naar 4127 euro per jaar, oftewel 344 euro per maand).

Hieronder een overzichtje van de oude en nieuwe situatie per jaar, volgens deze berekeningen:

Wat we hier zien is een soort anti-nivellering: de rijke ondernemers gaan er aanzienlijk op vooruit (wie 60.000 euro winst maakt kan elke maand bijna 600 euro extra in zijn zak steken) terwijl de kleine zzp’ers er op achteruit gaan (wie 20.000 euro winst maakt moet ruim 60 euro per maand toeleggen). Dat dit bedrag lager uitpakt dan het bedrag van 220 netto per maand dat stichting ZZP Nederland komt deels doordat ik alleen met de zelfstandigenaftrek heb gerekend, en niet ook nog met de startersaftrek, de meewerkaftrek et cetera. Ik denk ook dat de berekening van ZZP Nederland iets te alarmistisch is, omdat het effect van de nieuwe maatregelen voor de kleinste zzp’ers gedempt wordt door de heffingskortingen (goed nieuws! hoera!)

Bovendien heb ik nog geen rekening gehouden met deze al dan niet onbedoelde neveneffecten van de plannen in het regeerakkoord:

• Wie een hoger belastbaar inkomen heeft (in ons rekenvoorbeeld 19360 in plaats van 12954 euro), betaalt volgens de plannen (fors) meer zorgpremie.
• Wanneer je belastbaar inkomen stijgt, daalt het maandelijkse bedrag van toeslagen als de kinderopvangtoeslag (met dank aan Mirjam Bedaf voor het inbrengen van dit punt).
• Wanneer je inkomen in de winstbox wordt belast en je hebt een hypotheek, is de hypotheekrente ook nog maar aftrekbaar tot 28 procent. Dat betekent dat je niet 42 procent of 33 procent van de hypotheekrente kunt aftrekken, maar veel minder. Dit kan, afhankelijk van de persoonlijke situatie, tientallen tot honderden euro’s per maand kosten.
• En voor degenen die, zoals ik, nog een studieschuld aan het afbetalen zijn komt er een extra zure druif bij: ook DUO rekent met het belastbaar inkomen. Dus wanneer de zelfstandigenaftrek verdwijnt, stijgt dit belastbaar inkomen en dus ook het bedrag dat hier maandelijks afgelost moet worden.

Gezien de algehele nivellerende tendens van het regeerakkoord vind ik het onbegrijpelijk dat Rutte II een regeling opnemen die juist de kleine zzp’er flink gaat voelen, terwijl de rijkere ondernemers er enorm op vooruit gaan. Ik kan alleen maar hopen dat dit een vergissing is, en dat ze het gat van de kleine zzp’er op de een of andere manier toch nog zullen dichten.

Aanpassingen 1 november 2012:

In de oude versie van deze blogpost had ik de arbeidskorting niet op een goede manier berekend. Ik had hem meegenomen als aftrekpost, terwijl je het bedrag in feite van de te betalen belastingen mag aftrekken. Bovendien was ik de MKB-winstvrijstelling en de algemene heffingskorting vergeten. Veel dank aan Ilona Rudolfs (zelfstandige gespecialiseerd in financiële administratie), die me op deze vergissingen wees en me uitlegde hoe het wel moest.
Deze kortingen en vrijstellingen dempen het effect van de maatregelen uit het regeerakkoord. Het principe blijft hetzelfde: kleine zzp’ers leveren in, rijke ondernemers krijgen een smak geld toe. Maar het gaat volgens mijn berekeningen kleine zzp’ers geen honderden euro’s per maand kosten, zoals ik eerst vreesde.