Welkom! Dit bericht is onderdeel van de online tentoonstelling Nederland in ideeën, waarin 93 wetenschappers, ondernemers en kunstenaars antwoord geven op één vraag van Paulien Cornelisse: ‘Welk inzicht uit je vakgebied kan anderen helpen in het dagelijks leven?’

De tentoonstelling is verspreid over 93 websites. Op deze site vind je het antwoord van Asha ten Broeke. Je kunt onderaan dit bericht doorklikken naar het volgende antwoord, of een bezoekje brengen aan de ‘centrale hal’ van de tentoonstelling.

=

Dag, hoe gaat het met mij? 

‘Weet je wat het probleem is met onze samenleving?’ zei een vriend laatst tegen me. ‘We luisteren niet echt meer naar elkaar. Onze gesprekken zijn oppervlakkig geworden.’

Nou heb ik een donkerbruin vermoeden dat er wel meer zaken schorten aan de huidige maatschappij, maar mijn vriend heeft wel een punt. Zo in de huis-, tuin- en keukencommunicatie wordt er verdraaid slecht geluisterd.

Neem het alledaagse koetjes-kalfjes-gesprek. Twee vage bekenden lopen elkaar tegen het lijf op het schoolplein, in de supermarkt, bij de rookpaal, vul maar in. De een vraagt aan de ander: ‘Hé, hoe is het?’ Waarop de ander zegt: ‘Goed, hoor!’ Het sociale script der interpersoonlijke ontmoetingen schrijft voor dat je het daar verder bij laat. De vraag over hoe het gaat is een formaliteit; iemand die de gelegenheid aangrijpt om een boom op te zetten over zijn of haar levensmoeilijkheden assorti is al snel een onbeleefde zeur.

Dus zeggen we ‘goed, hoor!’, ook als onze drie kinderen zojuist buikgriepten op de lederen bekleding van de nieuwe auto, we op het randje van een burn-out hangen, recent vijftien kilo zijn aangekomen, onze lief met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid een affaire heeft met de baas en de hond kanker heeft.

Freek de Jonge zegt het mooi in een gedicht:

Als iemand aan me vraagt
hoe het gaat
zeg ik het gaat goed
in plaats van
bijna alles in het leven
doet me pijn.

Het probleem met dit sociale script is niet alleen dat we weinig zeggen, maar ook dat we uit automatisme niet meer echt naar anderen luisteren. We nemen genoegen met het voorgespiegelde mooie weer van onze vage kennis, draaien het standaardgesprek af – ‘Goed, hoor! En met jou?’ ‘Ja, ook goed.’ ‘Fijn! Nou, ehm, tot ziens maar weer.’ ‘Ja, leuk om je gesproken te hebben, tot ziens!’ – en gaan over tot de orde van de dag. En dat is jammer, want mensen zijn ontzettend interessant. Een mens is net een goede crème brûlée: rijk, interessant en machtig, maar dan moet je eerst wel even door het harde bovenlaagje heen breken.

In de journalistiek zijn daar technieken voor. Zo interviewde ik eens een meisje, nog geen twintig, die een paar maanden voor ons gesprek in een steegje was verkracht door twee jongens. Om het ijs te breken bestelde ik voor haar een Red Bull en vroeg ik haar hoe het nu met haar ging. ‘Ja, prima, hoor’, zei ze. En dat herhaalde ze nog een paar keer, totdat ze vertelde dat ze soms bevend van angst voor het raam van haar huis zat omdat ze dacht dat ze achtervolgd werd. En dat ze zulke heftige nachtmerries had dat ze in haar slaap al een paar keer had geprobeerd haar vriend wurgen.

De reden dat ze me dit vertelde is dat ik me bediende van een basale interviewtechniek: doorvragen. Ik vroeg niet gewoon hoe het ging, ik vroeg het twintig keer, op twintig verschillende manieren. Ik vroeg haar voorbeelden te geven, en specifiek te zijn. Wat heb je dan gedaan de laatste tijd? Hoe zag je dag er gisteren uit? Oh, heb je niet lekker geslapen; waarom dan niet? Wat gebeurde er dan precies?

Met dit voorbeeld wil ik niet suggereren dat we allemaal op het schoolplein moeten gaan praten over onze diepste trauma’s. Maar ook op dat meer huis-, tuin- en keukenniveau waar we het over hadden kan er best een tandje bij. Doorvragen ervoor zorgen dat je de ander beter hoort en ziet, en dat je aan het eind van het gesprek in ieder geval globaal weet hoe het met de kinderen, het werk, het huwelijk en de hond gaat.

Voor die ander is dat vaak een hele prettige ervaring. Elk mens wil gekend worden, en even niet hoeven doen alsof alles goed is kan een enorme opluchting zijn. Daarom vinden veel mensen het – naast spannend – ook erg fijn om geïnterviewd te worden. Zo vaak komt er niet iemand langs alleen om jouw verhaal te horen. Het hele verhaal, niet alleen de rozengeur en de maneschijn. Gehoord worden is balsem voor de ziel.

Goed luisteren idem dito. Voor de toehoorder is het bevrijdend om eens te horen hoe het nu echt is. Hoeveel van ons lopen niet rond met het idee dat alleen wij worstelen met de puinzooien des levens, terwijl de rest van de wereld zijn zaakjes perfect voor elkaar lijkt te hebben? Dat anderen het ideale leven hebben? Door niet door te vragen blijft het geruststellende feit dat we allemaal prutsers zijn goeddeels verborgen.

Probeer het dus gewoon eens, op het schoolplein of in de supermarkt. Vraag: ‘Hoe gaat het?’ En als iemand dan zegt ‘goed’, boor dan je innerlijke journalist aan en vraag: ‘Vertel eens, wat maak je dan allemaal mee? Kun je daar wat meer over vertellen?’

=

Asha ten Broeke: Freelance wetenschapsjournalist en columnist bij de Volkskrant; gespecialiseerd in gender en seksualiteit; auteur van Het idee m/v (2010) en Eet mij (met Ronald Veldhuizen; 2012)

Alle antwoorden zijn ook beschikbaar in boekvorm onder de titel Dit wil je weten: Wetenschappers ondernemers en kunstenaars geven adviezen voor het dagelijks leven

Klik hier voor het volgende antwoord

Klik hier voor een bezoekje aan de centrale hal van de expositie